Śmierć, więzienie i zwierzęta – o motywach przewodnich tegorocznych Oscarów

by Mila

Tegoroczna oscarowa gala odbędzie się w cieniu pandemii – i nie chodzi tu tylko o to, że ze względów bezpieczeństwa ceremonia będzie wyglądała zupełnie inaczej niż dotychczas. Pandemiczny klimat wyraźnie widoczny jest też na liście nominowanych filmów, z których wiele dotyka emocji i sytuacji, które w ostatnich miesiącach w jakiś sposób stały się udziałem nas wszystkich. Śmierć, żałoba, poczucie zamknięcia w klatce i zwierzęta, które pomagają nam przetrwać – te motywy wracają jak refren w kolejnych oscarowych produkcjach i nierzadko przeplatają się po kilka w jednym filmie.

Spośród 56 nominowanych w tym roku filmów w co najmniej* 28 ktoś umiera lub czyjaś śmierć poza kadrem wyraźnie wpływa na fabułę lub bohaterów, a w 19 bohaterowie przeżywają jakiś rodzaj żałoby lub mierzą się ze stratą czegoś bardzo ważnego. Bohaterowie 28 filmów mierzą się z poczuciem uwięzienia, zamknięcia, próbują się wyrwać na wolność – czasem bardzo dosłownie (bo akcja aż 7 filmów bezpośrednio dotyczy klatek, więzień i innych miejsc, gdzie bohaterowie są przetrzymywani wbrew swojej woli), a czasem w szerszym lub metaforycznym kontekście. W co najmniej 11 filmach bohaterami są lub ważną rolę odgrywają zwierzęta – a jako ciche wsparcie bohaterów pojawiają się w kilku kolejnych produkcjach. Przyjrzyjmy się tym powszechnym motywom nieco bliżej. [Dalsza część tekstu może zawierać niewielkie spoilery, choć staram się ich unikać – i dlatego nie każdy film zostanie wymieniony z tytułu].

Kadr z filmu <em>Cząstki kobiety</em>, reż. Kornél Mundruczó, 2020.
Kadr z filmu Cząstki kobiety, reż. Kornél Mundruczó, 2020.

Śmierć i żałoba

Nie da się ukryć, że ostatnie miesiące ciężko doświadczyły wielu ludzi na całej planecie. Prawdopodobnie każdy z nas w związku z epidemią sam stracił kogoś bliskiego albo zna kogoś, kto doświadczył takiej straty. Poczucie straty i żałoby nieustannie gdzieś wokół nas krąży – i być może dlatego tak wiele filmów dotykających tego tematu przebiło się na listę oscarowych nominacji.

Zarówno Cząstki kobiety, jak i wyciskający tonę łez animowany film Jakby coś, kocham was bezpośrednio dotykają tematu żałoby po śmierci dziecka. Z kolei animowane pełnometrażowe filmy Wyprawa na KsiężycNaprzód pokazują perspektywę dziecka, które wcześnie utraciło jedno z rodziców, nie do końca umie to zaakceptować i stara się jakoś tę sytuację odwrócić. Zarówno Życie przed sobą z Sophią Loren, jak i krótkometrażowy dokument Collette stawiają w centrum bohaterki, które u kresu własnego życia wspominają bliskich, których utraciły w obozach koncentracyjnych. W Nowinach ze świata rozgrywających się tuż po wojnie secesyjnej niemal każdy kogoś utracił, a bohaterowie starają się jakoś wypełnić pustkę po bliskich. Krótkometrażowy dokument Piosenka dla Latashy to filmowe epitafium dla młodej dziewczyny, która miała przed sobą całe życie – ale zginęła przez czyjeś uprzedzenia. Dokumentalny rumuński film Kolektyw przygląda się narodowej tragedii, w której kilkadziesiąt osób zginęło w wyniku pożaru podczas koncertu, a potem w skorumpowanych i fatalnie działających szpitalach, które zamiast nieść pomoc, zostawiły pacjentów na pastwę śmierci w skandalicznych warunkach. Bohater animowanego filmu Co w duszy gra sam umiera i trafia do zaświatów – desperacko próbując wrócić do swojego dawnego życia.

Kadr z filmu <em>Nomadland</em>, reż. Chloé Zhao, 2020.
Kadr z filmu Nomadland, reż. Chloé Zhao, 2020.

Poczucie straty i żałoba nie muszą jednak wiązać się bezpośrednio ze śmiercią. Wielu bohaterów tegorocznych oscarowych filmów mierzy się z żałobą po czymś innym – czasem obok śmierci bliskiej osoby, ale nie zawsze. W filmach Pięciu braciObiecująca. Młoda. Kobieta. utrata ważnej dla bohaterów osoby przeplata się z jakąś formą żałoby po życiu, którego nigdy nie dane było im prowadzić. W filmach Niebo o północyMiłość i potwory cała ludzkość staje na skraju wyginięcia, a ci, którzy jeszcze żyją, zmagają się z żałobą po bliskich, ale i po świecie, jaki znali. Bohater Sound of Metal nagle zupełnie traci słuch – a razem z nim właściwie całe swoje dotychczasowe życie: pasję, źródło utrzymania i związek z dziewczyną. Bohaterka filmu Ojciec musi sobie jakoś radzić z demencją swojego ojca i tym, że z dnia na dzień właściwie coraz bardziej go traci. Cały będący adaptacją reportażu film Nomadland podszyty jest poczuciem utraty – a społeczność nomadów podróżuje po Stanach, z jednej strony niby wychwalając wolność, ale z drugiej ledwo wiążąc koniec z końcem, wspominając przeszłość i ucieleśniając śmierć amerykańskiego snu.

(Nie zawsze metaforyczne) więzienie

Doświadczenie pandemii to często doświadczenie samotności, izolacji, czasem wręcz dosłownego odcięcia od świata i zamknięcia w czterech ścianach. Nawet jeśli statystyczny członek Akademii ma do dyspozycji nieco więcej ścian niż przeciętny Kowalski, to poczucie zamknięcia, tkwienia w miejscu, zawieszenia normalnego trybu życia musiało rezonować z Akademikami – bo wiele nominowanych filmów dotyka takich tematów albo wprost, albo nieco metaforycznie, albo unosi się nad nimi klaustrofobiczna aura.

Kadr z filmu <em>Jedyny i niepowtarzalny Ivan</em>, reż. Thea Sharrock, 2020.
Kadr z filmu Jedyny i niepowtarzalny Ivan, reż. Thea Sharrock, 2020.

Jedynym i niepowtarzalnym Ivanie bohaterowie, którymi są tutaj zwierzęta, dosłownie są zamknięci w klatce i marzą o życiu na wolności wśród natury. Wspomniana już Miłość i potwory zaczyna się obrazem niedobitków ludzkości kryjących się w bunkrach przed zagrożeniem ze świata gigantycznych gadów, płazów i owadów. Podobnie jest w również już wspomnianym Niebie o północy, gdzie George Clooney utknął w stacji badawczej na biegunie, a pozostali bohaterowie od dawna są zamknięci w statku kosmicznym – i nie bardzo wiadomo, czy mają jeszcze do czego na Ziemi wracać. W dokumentalnym filmie Time bohaterka przez dobrych kilkanaście lat walczy o skrócenie absurdalnie wysokiego wyroku, jaki jej mąż odsiaduje w więzieniu za napad na bank. Do więzienia zaglądamy w kilku filmach, między innymi także w krótkometrażowym The Letter Room, gdzie Oscar Isaac gra empatycznego klawisza.

Ale to uwięzienie wcale nie musi być dosłowne. We wspomnianym już filmie Ojciec grany przez Hopkinsa starszy pan tkwi zamknięty w swojej własnej głowie, w której wspomnienia, obawy i fantazje mieszają się bez ładu i składu – a sprytnie wykorzystana scenografia, w której jedno mieszkanie gra kilka różnych lokacji, potęguje poczucie uwięzienia i dezorientacji. W krótkometrażowej animacji Yes-People mieszkańcy niewielkiego budynku zdają się zamknięci nie tylko w małej przestrzeni, ale i w swoich powtarzalnych, szarych życiach. Podobnie grany przez Madsa Mikkelsena bohater filmu Na rauszu czuje się tak uwięziony w swoim niesatysfakcjonującym i nudnym życiu, że zaczyna eksperymentować z dużymi ilościami alkoholu, które mają go wyzwolić z marazmu. Bohater przepięknego dokumentu Czego nauczyła mnie ośmiornica szuka dla siebie ratunku pod powierzchnią oceanu i w kontakcie z naturą, bo czuje się uwięziony wewnątrz własnej depresji i wypalenia zawodowego. Z pewnym rodzajem uwięzienia wewnątrz własnego ciała zmagają się bohaterowie z jednej strony wspomnianego już Sound of Metal, gdzie bohater traci słuch, a z drugiej krótkometrażowego filmu Feeling Through – w którym poznajemy przesympatycznego mężczyznę, dla którego jedynym zmysłem poznawania i kontaktu ze światem jest dotyk.

Kadr z filmu <em>Obiecująca. Młoda. Kobieta.</em>, reż. Emerald Fennell, 2020.
Kadr z filmu Obiecująca. Młoda. Kobieta., reż. Emerald Fennell, 2020.

Szczególną kategorię wśród tegorocznych oscarowych nominacji stanowią filmy, których bohaterowie są uwięzieni wewnątrz opresyjnego systemu albo notorycznie zamykani przez społeczeństwo wyłącznie w ramach stereotypów. Bardzo mocna i przejmująca Obiecująca. Młoda. Kobieta. bezkompromisowo pokazuje kulturę gwałtu, w której wszyscy tkwimy po uszy, i bohaterkę graną przez Carey Mulligan, która stara się rozmontować opresyjny system od środka. Bohater krótkometrażowego filmu Dwóch nieznajomych zostaje uwięziony w przerażającym dniu świstaka i kilkadziesiąt razy z rzędu przeżywa własną śmierć z rąk uprzedzonego rasowo policjanta. Filmów pokazujących opresję i walkę o prawa osób czarnoskórych w Stanach jest zresztą w tym roku dużo więcej – zaczynając od przybliżającego historię lidera Partii Czarnych Panter filmu Judas and the Black Messiah, przez Ma Rainey: Matkę bluesa, o której pisałam więcej tutaj, i Pewnej nocy w Miami, w którym cztery kluczowe dla czarnej społeczności postaci debatują, jak najlepiej walczyć o swoje prawa, po The United States vs Billie Holiday, w którym aparat państwowy stara się wszelkimi środkami uciszyć artystkę głoszącą niewygodne prawdy. Bohaterowie filmów Better Days, Elegia dla bidokówBiały Tygrys tkwią z kolei w stereotypie biedaka i nieudacznika z niższych klas, po którym nie można się spodziewać niczego dobrego – i na swój sposób starają się z niego wyrwać. Dokumentalny film Obóz godności śledzi losy grupy osób z niepełnosprawnością, które starają się wywalczyć sobie podstawowe prawa i pokazać światu, że są czymś więcej niż stereotypem. Ze stereotypów chce się też w końcu wyrwać disneyowska Mulan.

Zwierzęta lekiem na całe zło

Wraz z początkiem pandemii ludzie zaczęli się masowo interesować adopcją zwierząt. Schroniska pustoszały, zwierzaki trafiały do nowych domów – a wielu ludzi odkryło, że kiedy musisz się izolować od świata i bliskich, psi lub koci towarzysz to wsparcie nie do przecenienia. W tegorocznym oscarowym zestawieniu obowiązkowo musiały się też pojawić ważne zwierzaki.

Kadr z filmu <em>Miłość i potwory</em>, reż. Michael Matthews, 2020.
Kadr z filmu Miłość i potwory, reż. Michael Matthews, 2020.

I tak niezwykła przyjaźń z dziką ośmiornicą pozwoliła odnaleźć sens w życiu bohaterowi dokumentu Czego nauczyła mnie ośmiornica. W wielokrotnie wspominanym już filmie Miłość i potwory przesympatyczny i rezolutny pies o imieniu Boy dosłownie ratuje życie głównego bohatera, a potem staje się jego niezastąpionym kompanem w podróży w niebezpieczne nieznane. W Dwóch nieznajomych pies głównego bohatera pełni trochę taką rolę jak osierocony przez właściciela kot w słynnym wierszu Wisławy Szymborskiej i przypomina, że te niepotrzebne śmierci nie dzieją się w próżni. Bohater animacji Co w duszy gra sam wciela się na pewien czas w kota, co pozwala mu spojrzeć na siebie samego z nieco innej perspektywy niż dotychczas. A w przecudnej animacji Sekret wilczej gromady zmieniająca się w wilka dziewczynka odnajduje z jednej strony prawdziwą wolność, a z drugiej poczucie przynależności właśnie w swojej wilczej naturze w otoczeniu przyrody.

Oscary czasów pandemii

2020 był bardzo dziwnym rokiem – i pewnie równie dziwne będą tegoroczne Oscary. Jednak przyglądanie się temu, jak motywy, które w ostatnich miesiącach zdominowały nasze życie i medialne nagłówki, przenikają do kultury i jak obficie zapełniają listę oscarowych nominacji, jest naprawdę fascynujące.

Do oscarowej gali zostało jeszcze kilka dni – jeśli któryś ze wspomnianych wyżej filmów was zaciekawił i chcielibyście go nadrobić, w tym tekście podpowiadam, gdzie można legalnie obejrzeć tegoroczne oscarowe produkcje. Miłego nadrabiania!


*W chwili, kiedy to piszę, zostało mi jeszcze kilka nieobejrzanych filmów, więc te liczby mogą być jeszcze większe.

Przeczytaj także:

Skomentuj

WordPress PopUp Plugin

Ta strona wykorzystuje pliki COOKIES zgodnie z ustawieniami Twojej przeglądarki. Dowiedz się więcej.

The cookie settings on this website are set to "allow cookies" to give you the best browsing experience possible. If you continue to use this website without changing your cookie settings or you click "Accept" below then you are consenting to this.

Close