Poważni, niebezpieczni panowie w garniturach trzymający miasto w garści, zakulisowe porachunki, strzelaniny i odcięte końskie łby – tych ostatnich akurat nie będzie, ale w najnowszym odcinku Przeglądu Kobiecego Kina, czyli cyklu, w którym opowiadam o filmach tworzonych przez ciekawe reżyserki, zajmiemy się tematem mafii i grup przestępczych.
Tradycyjnie to bardzo „męski” zakątek kina, nie tylko stereotypowo czy w kontekście tego, kto zwykle jest bohaterem tego typu filmów – ale także za sprawą wyraźnej dominacji reżyserów mężczyzn. Mafijne kino kręcone przez kobiety i/lub opowiadające o kobietach to wciąż rzadkość, chociaż przynajmniej w tej drugiej kwestii w ostatnich latach coś się trochę rusza. Jeśli rozszerzyć temat z mafii jako takiej na wyreżyserowane przez kobiety filmy o szerzej rozumianych grupach przestępczych, powoli zaczynamy mieć co analizować – ale wciąż nie jest to zatrzęsienie produkcji. Wybrałam więc sobie temat dość trudny do zrealizowania… ale myślę o nim niemal od początku istnienia PKK i w końcu postanowiłam się z nim zmierzyć! W tym zestawieniu znajdziecie 10 bardzo różnych filmów o mafii i o (czasem zupełnie nietypowych) grupach przestępczych. Od thrillera noir przez filmy dokumentalne po lekkie komedie, od filmów, które wchodzą w dialog z tradycyjnym kinem mafijnym, po dość oryginalne produkcje o równie oryginalnych przestępczyniach – mam nadzieję, że w tym zestawieniu każdy znajdzie coś dla siebie!
Żona gangstera: Twoja kobieta (I’m your woman), reż. Julia Hart, 2020
Nawiązujący klimatem do mafijnego kina i thrillerów noir, ale jednocześnie nietypowy film Julii Hart spogląda na mafijne życie z punktu widzenia żony gangstera, trzymanej w niewiedzy i niezbyt też zainteresowanej tym, skąd w domu biorą się pieniądze i czym właściwie zajmuje się mąż. Osadzony w latach 70. i bardzo stylowy film wyrywa bohaterkę z dotychczasowego wygodnego życia, gdy pewnego dnia jej mąż znika bez śladu, a ona z małym dzieckiem na ręku staje się celem mafii i jest zmuszona uciekać. To nie jest film wypakowany pod korek zwrotami akcji – perspektywa zdezorientowanej kobiety, która powoli łączy kropki i próbuje się jakoś odnaleźć w zupełnie nowej sytuacji, narzuca znacznie wolniejsze tempo, a my stopniowo odkrywamy sekrety męża razem z bohaterką. Ale nawet kiedy dni kobiety kurczą się do rozmiarów usypiania płaczącego dziecka i nerwowego wyglądania przez okno, reżyserce udaje się utrzymać poczucie zagrożenia i podskórnie budować napięcie, które wystrzeli w kulminacyjnym momencie, gdy akcja nabierze tempa, a bohaterka zostanie zmuszona do działania. W głównej roli świetna Rachel Brosnahan. Film dostępny do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Prime Video.
Mafia w obiektywie: Ustrzelić mafię (Shooting The Mafia), reż. Kim Longinotto, 2018
Ten film dokumentalny przygląda się sycylijskiej mafii przez soczewkę aparatu fotograficznego Letizii Battaglii, włoskiej fotoreporterki, która przez lata dokumentowała brutalne zabójstwa i wpływ mafii na życie lokalnej społeczności. W tym niezwykle ciekawym dokumencie przeplata się kilka istotnych wątków. Z jednej strony śledzimy więc niszczący wpływ, jaki wywierały mafijne porachunki na mieszkańców Palermo – i trudną, niekiedy sprawiającą wrażenie skazanej na porażkę walkę lokalnych władz z bezwzględnym przeciwnikiem, który na wielu różnych poziomach przeniknął tkankę społeczną. Z drugiej strony to niezwykłe, pełne brutalności i cierpienia tło jest scenerią dla równie niezwykłego życia samej bohaterki, niepokornej, wymykającej się konwenansom, intensywnie doświadczającej życia i licznych miłości, odważnej i nieustępliwej, kobiety, która została pierwszą włoską fotoreporterką zajmującą się tak trudnymi tematami, która niejednokrotnie nadepnęła mafii na odcisk – i to w czasie i miejscu, w którym zupełnie inaczej widziano rolę kobiet w społeczeństwie przesiąkniętym brutalnymi wzorcami męskości. Zdjęcia autorstwa Letizii Battaglii, którymi obficie przetykany jest ten dokument, w niezwykle poruszający sposób chwytają cierpienie, biedę i brutalność, na jakie narażeni byli zwykli ludzie żyjący w cieniu mafii – i trzeba tu ostrzec widzów o słabszych nerwach, że zdjęcia bywają dość drastyczne! Dokument dostępny do wypożyczenia na platformie VOD festiwalu Millenium Docs Against Gravity.
Przejąć miasto: Królowe zbrodni (The Kitchen), reż. Andrea Berloff, 2019
Oparty na serii komiksów ze stajni DC film Andrei Berloff zabiera nas do nowojorskiej Hell’s Kitchen lat 70., gdzie trzy żony irlandzkich gangsterów przejmują biznes, gdy ich mężowie trafiają do więzienia w wyniku nieudanego napadu. Stateczna matka dwójki dzieci, wieloletnia ofiara przemocy i pogardzana przez teściową czarna dziewczyna w dzielnicy pełnej Irlandczyków łączą siły, by zapewnić sobie środki do życia i zyskać szacunek w mafijnej organizacji. Królowe zbrodni to film nie tylko o przewrocie w mafii, ale też o swoistej emancypacji bohaterek, wyrwaniu się z nieudanych związków, odnajdywaniu w sobie siły do tego, by w końcu po raz pierwszy w życiu postawić się światu. I jakkolwiek człowiek nie byłby krytyczny wobec metod stosowanych przez bohaterki, to obserwowanie, jak biorą sprawy we własne ręce i z każdym dniem stają się silniejsze, jest po prostu czystą przyjemnością. Film Andrei Berloff ma wszystko to, czego potrzebuje przyzwoite kino akcji: wyraziste bohaterki, skomplikowane intrygi i konflikty, precyzyjną porcję czarnego humoru i dobrze dawkowane zwroty fabularne. A wszystko to ubrane w estetykę Nowego Jorku końca lat 70.! W dobrze poprowadzonych głównych rolach Melissa McCarthy, Elisabeth Moss i Tiffany Haddish. Film dostępny jest do wypożyczenia na platformach Prime Video i Apple TV+. [Nie mylić z filmem scifi z 2023 roku również wypuszczonym pod tytułem The Kitchen!]
Buddy movie: Gorący pościg (Hot Pursuit), reż. Anne Fletcher, 2015
Pozostając w temacie żon mafiozów, zatrzymajmy się na chwilę przy komediowym filmie Anne Fletcher, w którym żona handlarza narkotykami ma zostać świadkiem koronnym i zeznawać przeciwko szefowi kartelu. W drodze na przesłuchanie ma ją ochraniać niezdarna i sztywna, z pamięci recytująca przepisy i kodeksy policjantka – ale sprawy bardzo szybko się komplikują, a dwie kobiety z kompletnie różnych światów zostają zmuszone do wspólnej ucieczki, gdy trafiają na celownik mafiozów. W pośpiechu muszą wykombinować, jak przechytrzyć kartel, skorumpowanych policjantów i siebie nawzajem. Film Anne Fletcher operuje dość prostym, ale na ogół skutecznym humorem, mocno opartym na stereotypach, zestawiając ze sobą dwie bardzo różne postaci, które z czasem w wyniku wspólnych przygód się do siebie przekonują. To film wyraźnie w typie buddy movie – i bardzo fajnie jest zobaczyć czasem w tym gatunku parę kobiecych bohaterek! Gorący pościg to przyjemna, dynamicznie poprowadzona i pełna zwrotów akcji komedia sensacyjna z wątkami mafijnymi, raczej ze średniej półki – dobra na lekki wieczór filmowy, chociaż pewnie nie zadowoli bardziej wymagających widzów. W głównych rolach Reese Witherspoon i Sofia Vergara. Film dostępny do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie HBO MAX oraz do wypożyczenia między innymi na Prime Video, Apple TV+ i Chili.
Mafijna komedia: Mafia Mamma, reż. Catherine Hardwicke, 2023
Co by się stało, gdyby zupełnie nieświadomą swojego gangsterskiego pochodzenia zwyczajną Amerykankę postawić na czele włoskiej mafii w samym środku wojny o wpływy i terytorium? W taką właśnie sytuację wrzuca nas i swoją bohaterkę komediowy film Catherine Hardwicke, który obficie czerpie z tradycji mafijnego kina, ale zupełnie nie traktuje go poważnie i niemal na każdym kroku nabija się z przesyconej testosteronem obsesji zemsty i władzy – dość powiedzieć, że jak bumerang powraca w filmie żart z tego, że bohaterka nie widziała Ojca Chrzestnego, co za każdym razem wyprowadza z równowagi otaczających ją mafiozów. Bohaterka, nadopiekuńcza mama studenta i utrzymująca rodzinę (prawie już była) żona zdradzającego nieudacznika, leci do Włoch na pogrzeb dziadka, którego nigdy nie znała, z myślą, że w końcu zrobi coś dla siebie, odpocznie, zaliczy wspaniałe wakacje, a może i pozna kogoś nowego, z kim mogłaby odmienić swoje życie. I rzeczywiście jej życie się zmieni, ale nie za sprawą nowego mężczyzny, a włoskiej rodziny, która oczekuje, że jako krew z krwi mafijnego bossa kobieta przejmie kontrolę nad szemranymi interesami. Mafia Mamma wychodzi od motywu ryby wyciągniętej z wody i pogrywa zderzeniem światów – zwyczajnej, nieco pogubionej życiowo, łatwo się ekscytującej i spolegliwej Amerykanki z brutalnymi realiami mafijnych porachunków i hierarchiczną strukturą, w której nagle w jej ręce zostaje włożone bardzo dużo władzy. Ale Catherine Hardwicke nie poprzestaje na tym i pomiędzy szeregiem coraz bardziej absurdalnych sytuacji opowiada nam historię kobiety, która odnajduje w sobie siłę, niezależność i pewność siebie i wytycza sobie nowe cele, w końcu zgodne z tym, czego ona sama chce od życia. W głównych rolach Toni Collette i Monica Bellucci. Film dostępny jest do wypożyczenia między innymi na platformach Canal+, Apple TV+, Prime Video, Cineman i Player.
Zemsta striptizerek: Ślicznotki (Hustlers), reż. Lorene Scafaria, 2019
Hasło zorganizowana grupa przestępcza kojarzy nam się zazwyczaj z bandą facetów, arsenałem broni i strzelaninami – ale jak pokazuje ten oparty na prasowym artykule film, równie dobrze może się odnosić do grupy atrakcyjnych striptizerek. W swoim filmie Lorene Scafaria śledzi losy grupy nowojorskich tancerek erotycznych, które swego czasu opracowały niezwykle skuteczną i równie wątpliwą moralnie procedurę odurzania klientów mieszanką narkotyków i czyszczenia ich kont bankowych. Wszystko zaczyna się niewinnie – o ile jest to właściwe słowo w odniesieniu do klubu ze striptizem specjalizującego się w klientach pracujących na Wall Street. Spojrzenie za kulisy branży tancerek erotycznych oferuje nam tu główna bohaterka, nowa w klubie, która trafia pod opiekę legendarnej wyjadaczki i pod jej okiem uczy się tricków i oczarowywania klientów oraz poznaje smak coraz większych pieniędzy. Ale gdy dziewczyny są na szczycie, nadchodzi krach gospodarczy, a razem z nim załamanie także w ich branży. Przyciśnięte przez trudną sytuację finansową i pragnące zemsty na bankierach, których poczynania wpędziły w długi miliony ludzi, kobiety postanawiają wziąć sprawy w swoje ręce i zaczynają działać poza prawem. Ślicznotki to z jednej strony opowieść o przestępczym procederze, ale z drugiej także, a może nawet przede wszystkim historia grupy przedsiębiorczych przyjaciółek, które w swoich coraz bardziej kreatywnych sposobach zdobywania pieniędzy posunęły się o kilka kroków za daleko. Reżyserka nie ocenia swoich bohaterek i ich życiowych wyborów, zamiast tego pozwala nam spojrzeć na nie przede wszystkim jak na istoty ludzkie uwikłane w rozmaite życiowe sytuacje – co pozwala nam je zrozumieć i do pewnego stopnia z nimi empatyzować, nawet jeśli niespecjalnie kibicujemy ich nietypowemu przedsięwzięciu. Ubrany w ramy opowieści snutej po latach w rozmowie z dziennikarką, film Lorene Scafarii sprawnie i dynamicznie prowadzi nas przez zawiłości całej sprawy, coraz bardziej zagłębiając się w szczegóły – i wciąga, zarówno samą opowieścią, jak i świetnie skonstruowanymi i zagranymi bohaterkami. W rolach głównych Constance Wu i Jennifer Lopez. Film dostępny jest do wypożyczenia między innymi na platformach Prime Video i Cineman.
Najbardziej niezorganizowana grupa przestępcza: Bling Ring, reż. Sofia Coppola, 2013
Jeśli striptizerki odurzające klientów wydawały wam się nietypową grupą przestępczą, poczekajcie, aż zobaczycie bohaterów tego filmu… W konstrukcyjnie podobnym do Ślicznotek i również opartym na artykule prasowym filmie Sofia Coppola przygląda się grupie nastolatków, która w ramach rozrywki zaczęła się włamywać do domów sławnych ludzi mieszkających w Los Angeles i wynosić z nich markowe ubrania, biżuterię i pieniądze. To, co najbardziej uderza w filmie Coppoli, to motywy stojące za włamaniami. Większość członków grupy pochodziła z dobrze sytuowanych rodzin, w których nie brakowało pieniędzy. Wyjściowym celem przestępców nie był też handel skradzionymi przedmiotami, nawet jeśli niekiedy rzeczywiście próbowali część z nich sprzedawać. Podstawową motywacją, tak jak przedstawia ją reżyserka, była… nuda, pragnienie dreszczyku emocji i chęć zbliżenia się do celebrytów, naśladowania ich wystawnego stylu życia, posiadania czegoś ekskluzywnego albo po prostu czegoś, co należało do ulubionej gwiazdy. W filmie Sofii Coppoli grupa znudzonych nastolatków jak gdyby nigdy nic narusza czyjąś prywatną przestrzeń, przebierając w szafach celebrytów jak w sklepowych wieszakach. Cały ten film jest jak jedno wielkie oskarżenie nie tyle wobec samej młodzieży, która dokonała włamań, co wobec tabloidów, reality shows i social mediów, wobec kultury gloryfikowania celebrytów, w której te nastolatki wyrastały. Reżyserka portretuje tu porażającą wręcz pustkę intelektualną – a bohaterowie, nie dość, że bezrefleksyjnie dokonują przestępstw, nie mają też tyle rozumu w głowie, żeby zacierać za sobą ślady… Beztrosko fotografują się ze skradzionymi rzeczami i wrzucają zdjęcia do sieci, chwalą się znajomym, ile razy byli już w domu Paris Hilton. Czy to dlatego, że są po prostu głupi? Czy może ich młode umysły padły ofiarą prania mózgu, jakiego nieustannie próbuje na nas dokonać współczesny świat do granic możliwości gloryfikujący bogactwo, piękno i sławę? A może stały za tym inne motywy, których reżyserce nie udało się uchwycić albo które jej nie interesowały? Bling Ring zostawia widza z niewygodnymi pytaniami. Na ekranie między innymi Emma Watson, Katie Chang, Israel Broussard i sama okradziona w ten sposób Paris Hilton, która na potrzeby zdjęć użyczyła ekipie swojego domu. Film dostępny jest do wypożyczenia na platformie eKino Pod Baranami.
Spojrzenie z innej perspektywy: Liderka: sprawa Bling Ring (The Ringleader: The Case of the Bling Ring), reż. Erin Lee Carr, 2023
Tam, gdzie film Sofii Coppoli zostawia nas z pytaniami, tam dokument w reżyserii Erin Lee Carr dostarcza pewnych odpowiedzi, przybliżając widzowi bohaterów głośnej sprawy, relacje pomiędzy nimi i ich emocjonalne motywacje. Tym razem przyglądamy się historii hollywoodzkich włamań z punktu widzenia Rachel Lee, którą media okrzyknęły liderką grupy młodocianych przestępców czy wręcz mózgiem całej operacji. Dziś trzydziestoletnia i zrehabilitowana po czteroletniej odsiadce, Lee spogląda w przeszłość i opowiada o swojej przyjaźni z jednym z pozostałych skazanych, o buncie nastolatki, pragnieniu wpasowania się w grupę rówieśniczą za pomocą wyglądu i markowych gadżetów, o tłumieniu emocji przy pomocy leków, narkotyków i imprez. Pokazuje nam bardziej ludzką twarz nastolatków zamieszanych w ciągnący się miesiącami proceder okradania domów celebrytów. Wyznania Rachel Lee są tu przeplatane archiwalnymi materiałami i wywiadami ze śledczymi, którzy pracowali nad sprawą i dziennikarzami, którzy o niej pisali – a wszystko to składa się na znacznie bardziej złożony obraz sprawy, wciąż sensacyjnej i ekscentrycznej, ale jednak solidniej osadzonej w rzeczywistości i emocjach realnych ludzi, niż pokazała to w swoim filmie Sofia Coppola. Jeśli więc sama sprawa włamań do domów gwiazd was zainteresowała, to ten dokument jest świetnym uzupełnieniem filmu Coppoli – a i solo sprawdzi się naprawdę dobrze! Film dostępny jest do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie HBO MAX.
Nietypowe złodziejki: Skok na kasę (Mad Money), reż. Callie Khouri, 2008
Pozostańmy jeszcze na chwilę przy temacie nietypowych przestępców… Ta przyjemna komedia kryminalna łączy w sobie motyw starannie zaplanowanego skoku na bank z opowieścią o przyjaźni pomiędzy trzema kobietami z różnych światów – których nikt nie podejrzewałby o robienie w konia amerykańskiego systemu bankowego. Dojrzała kobieta z wyższej klasy średniej, która całe życie zajmowała się tylko prowadzeniem domu, pracująca samotna matka poświęcająca się dla edukacji synów i młoda, nieco ekscentryczna dziewczyna mieszkająca w przyczepie łączą siły w śmiałym planie podkradania pieniędzy z Banku Rezerw Federalnych, w którym wszystkie są zatrudnione na niskopłatnych pozycjach. Reżyserka doskonale zdaje sobie sprawę, że jej bohaterki nie są postaciami typowymi dla filmów o przestępcach – i bawi się tym, stawiając je w sytuacjach rodem z thrillerów o poważnych grupach przestępczych. Widać to już w otwierających scenach filmu, kiedy zostajemy wrzuceni w kulminacyjny moment całej opowieści, a bohaterki w pośpiechu niszczą dowody albo uciekają przed policją prawie jak profesjonalistki (a prawie robi wielką różnicę). Skok na kasę to lekki, dziwnie podnoszący na duchu jak na opowieść o przestępcach film trochę o tym, że pieniądze potrafią jednak dać szczęście – ale i łatwo uzależnić się od ich wydawania. To także, a może przede wszystkim opowieść o przyjaźni rodzącej się pomiędzy śmiałymi złodziejkami. W głównych rolach Diane Keaton, Queen Latifah i Katie Holmes. Film dostępny jest do wypożyczenia na platformie Cineman (tylko w wersji z polskim lektorem).
Madame Claude, reż. Sylvie Verheyde, 2021
Francuska reżyserka przygląda się w swoim filmie postaci Madame Claude, najsłynniejszej burdelmamy Francji i legendy Paryża lat 60. i 70. Wprawnie lawirująca pomiędzy własnym dochodowym biznesem, zakulisową polityką, działalnością wywiadów i interesami zaprzyjaźnionych szefów organizacji przestępczych, Madame Claude na stałe zapisała się w historii miasta i kraju. Sylvie Verheyde opowiada o latach jej świetności, gdy Claude zatrudniała nawet kilkaset młodych kobiet w swoim ekskluzywnym przybytku, w którym gościli prezydenci i gwiazdy światowego kina – oraz nieuchronnym upadku, który musiał nadejść wraz z tym, jak władza przestała patrzeć na jej biznes przychylnym okiem. Najwięcej uwagi reżyserka poświęca złotemu okresowi kariery Madame Claude i kulisom funkcjonowania jej biznesu – i trochę szkoda, że cały film się do tego nie ograniczył, bo pozwoliłoby to na pogłębienie kilku ciekawych wątków. Reżyserka zdecydowała się jednak doprowadzić opowieść do końca, choć po ostatnich dekadach właściwie się już tylko prześlizgnęła. Ale choć film ma pewne niedociągnięcia w swojej konstrukcji, sama postać Madame Claude i wpływ jaki wywierała nie tylko na szukające u niej zatrudnienia kobiety, ale i życie miasta oraz politykę Francji, składają się na ciekawą opowieść, bardzo dobrze zagraną przez Karole Rocher w tytułowej roli i Garance Marillier w roli jej podopiecznej i prawej ręki. Film dostępny jest do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Netflix.
Bierzcie, oglądajcie i razem ze mną poznawajcie kobiecą perspektywę na mafijne kino i opowieści o przestępcach! Przegląd Kobiecego Kina powróci w przyszłym miesiącu – zostańcie ze mną, a jeśli nie chcecie przegapić kolejnego odcinka, zaobserwujcie mnie na Instagramie albo Facebooku. Wszystkie poprzednie odcinki PKK, a wśród nich między innymi filmy muzyczne, thrillery oraz opowieści o inspirujących kobietach, znajdziecie pod tym linkiem.
Informacje o dostępie do wyżej wymienionych filmów na wskazanych platformach są aktualne na dzień: 24 stycznia 2024 r.
