W najnowszym odcinku Przeglądu Kobiecego Kina, czyli cyklu, w którym opowiadam o kinie tworzonym przez kobiety, zmierzymy się z trudnym tematem przemocy seksualnej. Punktem wyjścia dla tego zestawienia było hasło #MeToo i społeczny ruch, który w 2017 roku wstrząsnął światem, pokazał, jak powszechne jest wśród kobiet doświadczenie przekraczania ich granic czy wręcz przemocy na tle seksualnym, i wywołał szeroką dyskusję o molestowaniu nie tylko w miejscu pracy. Wybrałam dla was 10 wyreżyserowanych przez kobiety filmów, które albo powstały już pod wpływem ruchu #MeToo, albo dobrze wpisują się w jego tematykę i wymowę. Od dokumentów i zapisów dziennikarskich śledztw przez opowieści ze świata sportu aż po pastelowe kino zemsty – każda z reżyserek podchodzi do tematu na swój własny sposób i inaczej rozkłada akcenty, co pozwala nam przyjrzeć się problemowi pod bardzo różnymi kątami. Nie jest to zestaw filmów dla osób o słabych nerwach albo takich, które ten temat triggeruje, doradzam więc ostrożność – ale równocześnie bardzo zachęcam do zmierzenia się z tematem, bo im lepiej go zrozumiemy i im bardziej będziemy się na niego uwrażliwiać, tym większą mamy szansę zmienić coś na lepsze.
Dziennikarskie śledztwo: Jednym głosem (She said), reż. Maria Schrader, 2022
Zacznijmy u źródła – bo to ta sprawa wstrząsnęła światem i w błyskawicznym tempie nagłośniła ruch #MeToo, tym samym wywołując powszechną dyskusję na temat przemocy seksualnej i traktowania kobiet przez mężczyzn w pozycji władzy. Film Marii Schrader to adaptacja książki Jodi Kantor i Megan Twohey Powiedziała opowiadającej o ich reporterskim śledztwie, które pomogło obalić i doprowadzić przed oblicze sądu Harveya Weinsteina, jednego z najpotężniejszych hollywoodzkich producentów i wieloletniego predatora żerującego na młodych kobietach, których karierom mógł zagrozić jednym pstryknięciem palca. Dziś odsiadujący 23-letni wyrok, Weinstein był postacią w branży tak potężną, że wydawał się niezatapialny i latami bardzo trudno było ujawnić i nagłośnić prawdę o napaściach, złamanych życiach i karierach, zastraszeniach i płaceniu skrzywdzonym kobietom za milczenie – a zakulisowe spojrzenie na śledztwo Kantor i Twohey pokazuje, dlaczego było to tak trudne (książka pokazuje to jeszcze dobitniej). Wyłania się z tego wszystkiego opowieść nie tylko o konkretnym drapieżniku, ale o całym seksistowskim systemie zbudowanym tak, by chronić sprawców i dyskredytować albo uciszać ofiary, którym w starciu z potężnymi korporacjami i ich zastępami prawników było bardzo trudno się bronić i dochodzić sprawiedliwości. Jeśli chcecie lepiej zrozumieć tamte wydarzenia, ten film może być dobrym punktem wyjścia – a później warto go uzupełnić o więcej informacji zawartych w książce. W głównych rolach Carey Mulligan i Zoe Kazan. Film dostępny do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Sky Showtime oraz do wypożyczenia na platformach Prime Video i Apple TV+.
Pokonać giganta: Nietykalny (Untouchable), reż. Ursula Macfarlane, 2019
Fabularny film Marii Schrader dobrze jest obejrzeć w zestawieniu z dokumentem na temat sprawy Weinsteina – zwłaszcza, że Nietykalny Ursuli Macfarlane uzupełnia tę opowieść o więcej kontekstu i szersze spojrzenie na zakulisową działalność niesławnego producenta, jego modus operandi i wysiłki, jakie podejmował, by oddalać od siebie zarzuty i przedstawiać się jako szanowana osoba i sojusznik kobiet. Reżyserka rozmawia z dziennikarzami, którzy na przestrzeni lat badali tę sprawę, przeprowadza wywiady z byłymi pracownikami wytwórni filmowej Weinsteina, którzy przyznają, że po firmie krążyły plotki, spotyka się z kolejnymi kobietami, które padły ofiarą dokładnie tego samego schematu molestowania, i z innymi świadkami, z których relacji wyłania się obraz przemocowego tyrana rządzącego showbiznesem. Dokument Macfarlane rzuca także nieco więcej światła na niemal mafijne techniki stosowane przez Weinsteina do zastraszania i uciszania wszystkich, którzy próbowali nagłaśniać sprawę. Jeśli ktoś zadaje sobie pytanie, jak tego typu proceder mógł trwać latami albo dlaczego żadnej kobiecie wcześniej nie udało się skutecznie postawić Weinsteina przed sądem, to ten dokument powinien mu sporo wyjaśnić. Film dostępny jest do wypożyczenia m.in. na platformach Player, Cineman i Chili.
Korporacyjne grzechy: Asystentka (The Assistant), reż. Kitty Green, 2019
Obiecuję, że nie całe to zestawienie będzie o Weinsteinie… Ale zatrzymajmy się przy nim jeszcze na chwilę – bo choć nigdzie nie jest to powiedziane wprost, fabularny film Kitty Green ewidentnie był inspirowany jego postacią. Green oferuje nam spojrzenie na sytuację z wewnątrz firmy produkcyjnej, z perspektywy młodej asystentki, która dopiero co dostała pracę w biurze despotycznego szefa wytwórni filmowej. W tym bardzo kameralnym, rozgrywającym się w większości w biurowej przestrzeni filmie podążamy za dziewczyną, kiedy ta nad wyraz sumiennie wykonuje swoje obowiązki: organizuje dokumenty, robi kawę, bookuje szefowi bilety lotnicze, kulturalnie zbywa jego wydzwaniającą żonę, porządkuje jego gabinet, natykając się przy tym na budzące jej coraz większe podejrzenia ślady po wizytach bardzo młodych aspirujących aktorek. Sama próbując przetrwać w nieprzyjaznym środowisku pracy wśród seksistowskich żartów kolegów i zawsze o krok od reprymendy ze strony szefa, asystentka stopniowo nabiera przekonania, że za drzwiami gabinetu szefa i w wynajmowanych przez niego pokojach hotelowych dzieje się coś bardzo niedobrego – i że powinna na to jakoś zareagować. Film Kitty Green pokazuje nam, że jakkolwiek korporacje chciałyby wmówić opinii publicznej, że nikt o niczym nie wiedział, to trwający latami proceder wykorzystywania kolejnych kobiet bardzo trudno byłoby utrzymać w zupełnej tajemnicy, że najczęściej o zachowaniu szefa krążą legendy i niewybredne żarty, na wielu szczeblach firmy sprawa jest doskonale znana i tuszowana – a ci, którzy próbują protestować i coś z tym zrobić, często zderzają się z prężnie funkcjonującą machiną mającą chronić sprawcę. Wśród rutynowych, zupełnie niespektakularnych biurowych czynności, jakim oddaje się bohaterka na przestrzeni niemal całego filmu, reżyserce udaje się budować coraz większe napięcie, niepokój i poczucie dyskomfortu – i to pomimo faktu, że wizualnie film jest bardzo subtelny, a złe rzeczy dzieją się gdzieś poza kadrem. W głównej roli rewelacyjna Julia Garner. Film dostępny do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Prime Video oraz do wypożyczenia m.in. na platformach Cinemax, eKino Pod Baranami, Moje eKino, Nowe Horyzonty i Chili.
W poszukiwaniu zemsty: Obiecująca. Młoda. Kobieta. (Promising Young Woman), reż. Emerald Fennell, 2020
W tym ważnym i głośnym filmie Carey Mulligan znów wciela się w bohaterkę próbującą doprowadzić do ukarania winnych – choć tym razem zupełnie innymi środkami niż w Jednym głosem. Tutaj główna bohaterka jest kimś w rodzaju samozwańczego anioła zemsty. Głęboko dotknięta krzywdą, jaka spotkała bliską jej osobę, spędza wieczory w klubach, udając pijaną do nieprzytomności, by w kluczowym momencie konfrontować kolejnych mężczyzn z faktem, że nie są tak kryształowi, jak im się wydaje, i że właśnie zamierzali zgwałcić niemal nieprzytomną kobietę. Pełnometrażowy debiut reżyserki po mistrzowsku łączy pozornie kompletnie niepasujące do siebie elementy: pastelową, dziewczęcą estetykę z mrocznym kinem zemsty i czarną komedią, elementy komedii romantycznej z thrillerem, a wszystko po to, by krok po kroku na naszych oczach rozmontować cały system kultury gwałtu, w której pozornie nieszkodliwe zachowania i postawy torują drogę coraz cięższym przewinieniom, przestępstwom i przemocy – i w którą wszyscy jesteśmy uwikłani. To film, który przypomina nam, że sprawcami przemocy seksualnej najczęściej nie są podejrzane typy wyskakujące zza krzaka, jak lubimy to sobie wyobrażać, by poczuć się ze światem trochę lepiej – ale zwykle osoby znane ofiarom: kolega ze studiów, przyjaciel rodziny, znajomy z biura czy ten miły chłopak, który zawsze wszystkim mówi dzień dobry. Ten film to prawdziwa kopalnia motywów do odpakowania – napisałam przy jego okazji długi (i nieskromnie uważam, że dobry) tekst o kulturze gwałtu, koniecznie do niego zajrzyjcie! Film dostępny do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Netflix, do wypożyczenia na Apple TV+ oraz do kupienia na Prime Video.
Z social mediami w tle: Roll Red Roll, reż. Nancy Schwartzman, 2018
Dokument Nancy Schwartzman w pewnym sensie wchodzi w dialog z Obiecującą. Młodą. Kobietą., trochę jakby mógł być jej prequelem albo jakby rzeczywista sprawa z niewielkiego Steubenville w Ohio stała się dla Emerald Fennell inspiracją dla historii Niny. Tu też mamy do czynienia ze zbiorowym gwałtem na młodej, w tym przypadku nieletniej, nieprzytomnej dziewczynie, z cyfrowymi dowodami zdarzenia, sprawcami, których chroniono, bo przecież po co niszczyć życie tak obiecującym młodym mężczyznom, i systemem, który pierwotnie nie zadziałał jak należy. Film Nancy Schwartzman portretuje także kolejne poziomy kultury gwałtu, które stwarzają sprawcom warunki do działania i dają im milczące przyzwolenie – od głupich i przerażających żartów z przemocy seksualnej przez obwinianie ofiar aż po próby tuszowania sprawy przez osoby, które powinny chronić ofiary. Ciekawym wątkiem są tu też technologia i social media, które z jednej strony stały się narzędziem do dalszego upokarzania dziewczyny i jej wtórnej wiktymizacji, ale z drugiej tweet po tweecie pozwoliły zrekonstruować przebieg fatalnej nocy, zidentyfikować bezpośrednio zamieszane osoby i ustalić, kto co widział i kto co wiedział. Sprawa z Steubenville wstrząsnęła lokalną społecznością i podzieliła ją na pół – i to w takim szerokim kontekście reżyserka przygląda się całej tej historii. Uprzedzam, że choć niektóre z bohaterek filmu zadają bardzo zasadne pytania i mogą was skłonić do refleksji, to na inne postaci cytowane w dokumencie będziecie mieli ochotę krzyczeć. Film w języku angielskim (niestety bez polskich napisów) dostępny jest do wypożyczenia na platformie Apple TV+.
Pozwać pracodawcę: Daleka północ (North Country), reż. Niki Caro, 2005
Walka o bezpieczeństwo i wolność od bycia molestowaną w miejscu pracy to nie jest żaden nowy wynalazek. Kobiety robią to od dziesięcioleci – tak jak bohaterki inspirowanego prawdziwymi wydarzeniami filmu o pierwszych pracownicach kopalni w północnej Minnesocie, które musiały iść do sądu, by ktoś w końcu poważnie potraktował ich skargi na dyskryminację, nękanie i molestowanie seksualne, jakiego regularnie dzień po dniu doświadczały w pracy w zdominowanym przez mężczyzn środowisku. Wygrać z korporacją nie jest łatwo, zwłaszcza gdy nagle na sali sądowej omawiane jest całe twoje życie seksualne, które ma świadczyć przeciwko twojej wiarygodności – ale to właśnie takim dzielnym kobietom jak bohaterka tego filmu amerykański system prawny, a z nim wiele branż, wiele firm i wiele pracujących w nich kobiet zawdzięcza zmiany na lepsze. Niki Caro opowiada tę inspirującą historię o poszukiwaniu sprawiedliwości w bardzo klasyczny sposób – ale to zupełnie wystarczy, by poruszyć serca widzów. W głównej roli Charlize Theron, a na ekranie również Frances McDormand, Sean Bean, Woody Harrelson i Jeremy Renner. Film w języku angielskim (póki co niestety bez polskich napisów) dostępny jest do wypożyczenia na platformie Apple TV+.
Odzyskiwanie sprawczości: Głosy kobiet (Women Talking), reż. Sarah Polley, 2022
Pociągnięcie do odpowiedzialności sprawców przemocy seksualnej często bywa trudne… A może być jeszcze trudniejsze, jeśli wszystko rozgrywa się w niewielkiej, bardzo tradycyjnej i bardzo patriarchalnej społeczności, w której kobiety nie mają żadnej władzy ani w ogóle zbyt dużo do powiedzenia. W nagrodzonym Oscarem za scenariusz filmie Sarah Polley opartym na książce Miriam Toews mamy do czynienia z taką właśnie sytuacją. W społeczności odizolowanej od świata i zdobyczy cywilizacji, podporządkowanej religijnym zasadom, dochodzi do serii gwałtów, które nie oszczędzają niemal żadnej kobiety w osadzie, ani seniorek, ani małych dziewczynek. Doprowadzone na skraj wytrzymałości kobiety zbierają się razem, by wspólnie zdecydować, jak odpowiedzieć na tę sytuację i zawalczyć o swoje prawa. Choć Głosy kobiet dotyczą drastycznych tematów i przemoc jest ich punktem wyjścia, tak naprawdę wcale nie jest to film o przemocy. W dużej mierze to zapis debaty rozgrywającej się wśród niepiśmiennych kobiet, których do tej pory nikt nie chciał słuchać i którym nikt nie wierzył – a które w tych trudnych warunkach pomimo różnych poglądów wspólnie odnajdują swój głos i walczą o samostanowienie i bezpieczeństwo. Fascynujące jest obserwowanie tych kobiet, niemal zupełnie odciętych od edukacji, teraz oddolnie, na własną rękę odkrywających demokrację i feminizm, oddających się teologicznym rozważaniom. To film o dialogu, wspólnocie doświadczeń, siostrzeństwie i odwadze do zamiany dotychczasowej sytuacji – nawet gdy nie zna się niczego poza nią. Jak w pigułce, w tej małej społeczności skupia się wszystko to, czym jest patriarchat – a dylemat, przed którym stoją bohaterki, choć osadzony w bardzo konkretnych okolicznościach, okazuje się bardzo uniwersalny. Na ekranie między innymi Rooney Mara, Claire Foy, Jessie Buckley, Frances McDormand i Ben Whishaw. Film do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Prime Video.
Zrozumieć własne doświadczenia: Opowieść (The Tale), reż. Jennifer Fox, 2018
Autobiograficzny film Jennifer Fox jest oparty na jej własnych notatkach z dzieciństwa i doświadczeniach z czasów, gdy jako 13-latka była uwikłana w seksualną relację z dwójką dorosłych osób. Bohaterka już jako dorosła kobieta zostaje skonfrontowana ze swoimi wspomnieniami i przeprowadza prywatne śledztwo, próbując na nowo zrozumieć, co jej się przytrafiło i dlaczego ludzie, których podziwiała, postępowali wobec niej w taki sposób. To, jak zapamiętała lub jak chciała pamiętać tamte wydarzenia mała dziewczynka, stopniowo rozpada się na kawałki pod okiem dorosłej kobiety. W tym bardzo poruszającym i mimo pewnej subtelności wstrząsającym filmie reżyserka pokazuje nam, jak sami snujemy opowieści na temat swojego życia i tego, co nam się przytrafia, w taki sposób, by przetrwać – i jak niekiedy dopiero z czasem, z oddalenia i w miarę nabierania doświadczeń jesteśmy w stanie spojrzeć na nie inaczej i ubrać je w zupełnie inne słowa i emocje. To bardzo wnikliwy obraz emocjonalnego splątania, jakiemu poddane jest wykorzystywane dziecko, i trudnego procesu odkrywania prawdy o własnych przeżyciach, zakopanej głęboko pod ochronną warstwą opowieści o własnej rzekomej dojrzałości i sprawczości. Realizacyjne i montażowe decyzje doskonale podkreślają tu zagubienie bohaterki, przenikanie się przeszłości z teraźniejszością, wewnętrzny dialog dorosłej kobiety z duchami przeszłości i z nastoletnią samą sobą. Proces dochodzenia do prawdy i uzdrawiania jest trudny i bolesny – a Jennifer Fox pokazuje go nam w tak autentyczny i zniuansowany sposób, jak mogła to zrobić chyba tylko osoba, która osobiście tego doświadczyła. Disclaimer: kontrowersyjne sceny, w których pojawia się młodsza wersja bohaterki, były kręcone z udziałem dorosłej dublerki, a na planie podczas całej pracy nad filmem dołożono wszelkich starań, by otoczyć wsparciem i opieką psychologiczną dziecięcą aktorkę. W głównej roli odpowiednio dorosłej i młodej Jennifer wystąpiły Laura Dern i Isabelle Nélisse, a na ekranie również: Elizabeth Debicki, Elen Burstyn, Jason Ritter i Common. Film dostępny do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie HBO MAX.
Mroczne oblicze sportu: Slalom, reż. Charlène Favier, 2020
Fabularny debiut francuskiej reżyserki przygląda się temu, jak łatwo jest o nadużycia w branży sportowej, gdzie zawodniczki często bywają bardzo młode, narzędziem niezwykle intensywnej pracy jest ciało, a trener będący dla zawodniczki autorytetem ma władzę niemal absolutną, nie tylko nad jej karierą, ale i samooceną, rozdając pochwały i krytykę wedle własnego uznania. Slalom śledzi losy 15-letniej dziewczyny, która dostaje się do elitarnego klubu narciarstwa alpejskiego, gdzie ma przygotowywać się do zawodów, a w przyszłości także do olimpiady. Jej ambicja i talent zwracają uwagę trenera, ale jednocześnie dziewczyna zaczyna zauważać, że mężczyzna widzi w niej coś jeszcze, a jego zainteresowanie szybko przekracza przyjęte normy. Reżyserka konfrontuje nas z bardzo przejmującym i pogmatwanym obrazem osaczenia i emocjonalnego splątania, jakiemu poddawana jest młoda osoba w relacji z dużo starszym autorytetem nadużywającym wobec niej swojej pozycji. Dla dziewczyny, dla której prawdopodobnie w ogóle są to pierwsze doświadczenia damsko-męskie i seksualne, cała sytuacja jest bardzo dezorientująca: z jednej strony coś jest bardzo nie tak, z drugiej zainteresowanie trenera jej pochlebia, sprawia, że czuje się wyróżniona, dorosła. Favier zderza widza z poczuciem dyskomfortu, niejednoznacznością i zachowaniami bohaterki, która nie zawsze pasuje do tego, co wyobrażamy sobie pod pojęciem ofiary – by uświadomić nam, jak bardzo pogubiona może być w tym wszystkim młoda osoba i jak bardzo skomplikowane emocjonalnie bywają takie sytuacje, gdzie dorosły wykorzystuje swoją władzę nad dzieckiem i dopuszcza się wobec niego nadużyć. W głównych rolach Noée Abita i Jérémie Renier. Film dostępny jest do wypożyczenia na platformie Cineman.
Studium groomingu: Palmy i słupy (Palm Trees and Power Lines), reż. Jamie Dack, 2022
W swoim pełnometrażowym debiucie Jamie Dack sięga po temat groomingu i powolnego wciągania nieświadomej zagrożenia dziewczyny w bardzo niebezpieczną dla niej sytuację. 17-letnia Lea, znudzona i emocjonalnie zaniedbywana przez matkę zajętą własnym życiem uczuciowym, podczas wakacji poznaje 34-letniego mężczyznę, który od razu robi na niej wrażenie. Wszystko zaczyna się pozornie niewinnie, o ile w ogóle niewinna może być relacja dorosłego mężczyzny z o połowę od niego młodszą nastolatką. Stopniowo jednak wprawne oko widza dostrzega coraz więcej niepokojących sygnałów w zachowaniu mężczyzny i wokół niego, sygnałów, których dziewczyna nie widzi, nie chce widzieć albo też pochłonięta swoimi uczuciami nie potrafi właściwie zinterpretować. Z każdą minutą filmu jesteśmy coraz bardziej przekonani, że wiemy, dokąd to zmierza, i w rosnącym przerażeniu patrzymy na to, jak dziewczyna jest prowadzona prosto w pułapkę. Bardzo festiwalowy w klimacie film Jamie Dack posuwa się naprzód bardzo niespiesznie, ale to daje nam okazję do studiowania metod i sztuczek, jakimi wprawny uwodziciel urabia młodą dziewczynę, uzależniając ją od siebie emocjonalnie do tego stopnia, by w końcu w żadnej sytuacji nie była w stanie mu się sprzeciwić. W głównych rolach Lily McInerny i Jonathan Tucker. Film dostępny do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie HBO MAX.
Bierzcie, oglądajcie i razem ze mną poznawajcie twórczość ciekawych reżyserek! Przegląd Kobiecego Kina powróci w przyszłym miesiącu – zostańcie ze mną, a jeśli nie chcecie przegapić kolejnego odcinka, zaobserwujcie mnie na Instagramie albo Facebooku. Wszystkie poprzednie odcinki PKK, a wśród nich między innymi horrory, filmy o relacjach matek i córek oraz kino postapokaliptyczne, znajdziecie pod tym linkiem.
Informacje o dostępie do wyżej wymienionych filmów na wskazanych platformach są aktualne na dzień: 25 października 2023 r.
