Majowy odcinek Przeglądu Kobiecego Kina, czyli cyklu, w którym opowiadam wam o filmach kręconych przez kobiety i przybliżam twórczość reżyserek z różnych stron świata, będzie odcinkiem okolicznościowym. Przy okazji zbliżającego się Dnia Matki przyjrzymy się tematowi macierzyństwa, matkom, córkom i relacjom pomiędzy nimi. Znajdziecie tu lekkie i przyjemne filmy w sam raz na wspólny seans z mamą, ale i dużo cięższe gatunkowo pozycje, które konfrontują nas z trudniejszymi emocjami i potrafią wycisnąć łzy. Od Skandynawii przez Izrael po Meksyk, od komedii przez animację po dramaty, od matek gotowych do ogromnych poświęceń przez zwyczajne międzypokoleniowe konflikty i próby porozumienia aż po rozliczenia z bardzo trudnymi rodzicami – wszystko to znajdziecie w dzisiejszym zestawieniu.
Kiedy dzieci za szybko dorosły: Wszędobylska mamuśka (The Meddler), reż. Lorene Scafaria, 2015
Wraz z biegiem lat rola matki nieuchronnie się zmienia – i nie zawsze łatwo jest się pogodzić z tym, że dzieci nie potrzebują nas już tak bardzo jak kiedyś. Ten właśnie temat porusza w swoim filmie Lorene Scafaria, której bohaterka po śmierci męża przeprowadza się do innego miasta, by być bliżej dorosłej córki. Z trudem odnajdującą się w nowej sytuacji kobieta usilnie stara się być dla kogoś ważna i komuś potrzebna, co sprawia, że niejednokrotnie narzuca się córce i przekracza jej granice prywatności – a gdy córka czuje się tym zbyt przytłoczona, matka zaczyna obdarzać uwagą i swoim towarzystwem coraz bardziej przypadkowe osoby. Wbrew polskiemu tytułowi, który mógłby sugerować komedię niewysokich lotów, Wszędobylska mamuśka korzysta z komediowych tropów do pokazania czegoś zupełnie poważnego. To film z jednej strony o żałobie, z drugiej o odnajdywaniu się w nowej-starej roli, o uczeniu się bycia znowu po prostu sobą, a nie przede wszystkim czyjąś matką lub czyjąś żoną. W mniej wprawnych rękach bohaterka mogłaby się stać karykaturą, ale Scafaria do spółki z wcielającą się w rolę matki Susan Sarandon tworzą postać, której postępowanie i emocje jesteśmy w stanie trafnie odczytać i zrozumieć, raczej jej współczując, niż się z niej naśmiewając. Utrzymany w dość lekkim tonie, a jednak potrafiący poruszyć film może być punktem wyjścia do cennej refleksji dla matek i córek, które po latach na nowo muszą poukładać swoją relację. Oprócz Sarandon na ekranie także między innymi Rose Byrne i J.K. Simmons. Film dostępny jest do wypożyczenia lub kupna na platformach Chili i Apple TV+.
O wyzwalających emocjach: To nie wypanda (Turning Red), reż. Domee Shi, 2022
Ten animowany film we wspaniały sposób przygląda się relacjom pomiędzy matkami i córkami – i temu, jak trudne emocje, nadmierne oczekiwania i niewypowiedziane żale potrafią się przenosić z pokolenia na pokolenie, dopóki nie przerwiemy zaklętego kręgu i nie spojrzymy na siebie nawzajem z większą empatią i zrozumieniem. Film zabiera nas do Kanady przełomu XX i XXI wieku i podąża za trzynastoletnią dziewczynką chińskiego pochodzenia, która pod okiem nadopiekuńczej i wymagającej matki próbuje wieść życie normalnej nastolatki – do czasu, aż budzi się w niej krążąca wśród kobiet w jej rodzinie klątwa: zdolność do zamieniania się w wielką pandę czerwoną. Cały ten wątek fantastyczny związany z zamianą w pandę, którą kolejne pokolenia kobiet w rodzinie uczą się w sobie tłumić, to być może niezbyt subtelna, ale za to bardzo trafna metafora z jednej strony socjalizacji, która nie akceptuje w kobietach niektórych emocji (na przykład złości czy gniewu), a z drugiej strony uginania się pod nadmiernymi oczekiwaniami bliskich, rezygnacji z siebie i tłumienia własnych pragnień na rzecz wpisania się w odgórnie narzucone role. Panda, którą te kobiety w sobie tłumią, mogłaby być ich wielką siłą – a tymczasem jest traktowana jako niedogodność i coś wstydliwego, jest wypierana i odrzucana razem z ważną częścią osobowości. To nie wypanda w prosty, ale jakże sugestywny sposób pokazuje nam, ile wewnętrznej szkody jest w stanie nam zrobić wypieranie się własnych emocji i odrzucanie integralnej części siebie – i jak to wpływa na relacje z najbliższymi osobami. To film, który zachęca nas do bardziej empatycznego spojrzenia na nasze matki i córki, do zastanowienia się nad tym, jak pewne mechanizmy w naszych relacjach wynikają z wieloletnich międzypokoleniowych zaszłości – i jak możemy to zmienić, otwierając się na siebie nawzajem i próbując zaakceptować siebie takimi, jakimi po prostu jesteśmy. Poruszająca, odświeżająca i naprawdę dająca do myślenia animacja jest jednocześnie także zabawna i pełna sentymentalnych wycieczek do czasów dzieciństwa milenialsów. A dodatkowe punkty film dostaje za to, jak bezkompromisowo pokazuje dojrzewające dziewczynki – bez żenady i wypierania mówiąc o okresie czy pierwszych erotycznych fantazjach. Córce i matce głosu użyczyły odpowiednio Rosalie Chiang i Sonda Oh. Film do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Disney+ oraz do wypożyczenia na platformach Apple TV+, Player, Chili oraz Premiery Canal+.
Poznać swoją matkę: Mała mama (Petite maman), reż. Céline Sciamma, 2021
Pozostając przy filmach, których bohaterki mają okazję lepiej poznać i zrozumieć swoją matkę, przyjrzyjmy się bardzo kameralnemu, uroczemu i nieco baśniowemu francuskiemu obrazowi Céline Sciammy, w którym mała dziewczynka po śmierci babci odwiedzająca jej dawny dom podczas zabawy w pobliskim lesie spotyka… ośmioletnią wersję swojej matki. Dwa światy oddzielone od siebie o dwadzieścia kilka lat przeplatają się, gdy podobne do siebie jak dwie krople wody dziewczynki zaczynają się razem bawić, poznawać się – a ich relacja i dziecięce zwierzenia pomagają im się nawzajem lepiej zrozumieć i przenieść to zrozumienie na ich zwykłą, codzienną relację córki z dorosłą matką. Mała mama to film z jednej strony o żałobie i pożegnaniach, z drugiej o tym, że choć często o tym zapominamy, nasi rodzice są czymś więcej niż tylko rodzicami właśnie – że przed naszym przyjściem na świat mieli jakieś życie, emocje, problemy, nadzieje, i że to, kim są dzisiaj, co przeżywają i jak dziś się do nas odnoszą, niekoniecznie musi mieć bezpośredni związek z nami. Zrozumienie tego nie zawsze jest łatwe, nie tylko dla małych dzieci, które mają naturalną tendencję do brania na siebie ciężaru emocji rodziców i często źle odczytanej odpowiedzialności za nie – ale i dla zupełnie dorosłych osób. Mała mama przypomina nam, że czasem warto spojrzeć na własnych rodziców z większego dystansu, z empatią, zastanowić się nad ich przeszłością i spróbować ich zrozumieć nie tylko jako rodziców, ale i po prostu ludzi. W rolach dziewczynek wspaniale naturalne debiutujące przed kamerą siostry Joséphine i Gabrielle Sanz. Film dostępny do wypożyczenia na platformach Premiery Canal+, eKino Pod Baranami, Moje eKino oraz Nowe Horyzonty.
Macierzyństwo w obliczu choroby: Asia, reż. Ruthy Pribar, 2020
Choć wszystkim nam instynktownie wydaje się, że nie powinno tak być, czasem bycie matką oznacza towarzyszenie swojemu dziecku w jego ostatnich chwilach. To właśnie staje się udziałem tytułowej bohaterki izraelskiego filmu w reżyserii Ruthy Pribar. Asia bardzo wcześnie urodziła swoją jedyną córkę, co zaważyło na ich późniejszej relacji i jej własnym podejściu do macierzyństwa. Matka i córka żyją w jednym domu bardziej jak współlokatorki, osobno, każda zajęta swoim życiem. Niewiele ze sobą rozmawiają, a kiedy już to robią, dosłownie mówią do siebie różnymi językami – matka, która wyemigrowała do Izraela już jako dorosła kobieta, częściej mówi po rosyjsku, córka dorastająca już na miejscu przeważnie odpowiada jej po hebrajsku. Przez kilkanaście lat, które spędziły tylko we dwie, bez ojca, trudno było im nawiązać bliską relację. Ale gdy dotąd jedynie majacząca na horyzoncie nieuleczalna choroba córki poważnie daje o sobie znać i gwałtownie postępuje, Asia jest zdeterminowana, by stanąć na wysokości zadania, otoczyć dziewczynę jak najlepszą opieką i być przy niej aż do końca. Film Ruthy Pribar to opowieść o odbudowywaniu więzi, o macierzyństwie w obliczu niepełnosprawności i śmiertelnej choroby, o umieraniu. Cichy, intymny dramat dwóch kobiet osamotnionych w obliczu choroby rozgrywa się na naszych oczach w codziennych, pozbawionych spektakularności sytuacjach – a jednak potrafi złapać za gardło i zapaść w pamięć scenami, które w swojej cichości są bardzo mocne. W głównych rolach Alena Yiv i Shira Haas. Film dostępny jest w ramach abonamentu na platformie HBO MAX (ale spieszcie się go oglądać, bo chyba zniknie z końcem miesiąca!).
Wyjść na prostą: Jaka matka, taka córka (All We Had), reż. Katie Holmes, 2016
Czasem zdarza się, że musimy szybko dorosnąć i stać się bardziej odpowiedzialni niż nasi rodzice… Fabularny debiut reżyserski Katie Holmes to adaptacja powieści Annie Weatherwax pod tym samym tytułem – opowiadająca o relacji matki i nastoletniej córki, które od lat nie mogą znaleźć własnego miejsca w świecie, wiecznie nie mają pieniędzy, tułają się od jednego faceta matki do drugiego i niejednokrotnie muszą z ich domów uciekać przed przemocą. Doświadczone przez życie i pozbawione stabilności, trzymają się jednak razem i starają się dbać o siebie nawzajem, a matka pomimo własnych problemów i uzależnień robi, co w jej mocy, by być blisko córki i zapewnić jej bezpieczeństwo. Kameralny, niespieszny, opowiedziany bardziej z punktu widzenia młodej dziewczyny, która zaczyna dostrzegać i doceniać nie zawsze udane starania matki, film przypomina nam, że choć czasem mamy bardzo niewiele i przy życiu trzyma nas tylko najbliższa osoba, to nawet w bardzo trudnych warunkach miłość, dobroć i zwykła ludzka życzliwość potrafią wiele zdziałać i pchnąć zagubione dusze na właściwe tory. W głównych rolach sama Katie Holmes i Stefania LaVie Owen. Film dostępny jest do wypożyczenia na platformach Apple TV+ oraz Chili.
Rozliczenie z przeszłością: Wykluczeni (Svinalängorna), reż. Pernilla August, 2010
Czasem los tak rozdaje nam w życiu karty, że o trudnej relacji z rodzicami najlepiej wolelibyśmy zapomnieć. W takim zapomnieniu usiłuje żyć bohaterka debiutanckiego filmu szwedzkiej reżyserki Pernilli August będącego adaptacją powieści Susanny Alakoski – do czasu, aż otrzymuje wiadomość, że jej matka jest umierająca i chciałaby się z nią ostatni raz zobaczyć. Kobieta, której być może wydawało się, że dramatyczną przeszłość ma już za sobą, momentalnie zostaje wytrącona z równowagi, emocjonalnie cofa się do czasów dzieciństwa spędzonego w domu pełnym alkoholu i przemocy, a konieczność konfrontacji z matką i rodzinnym domem jest dla niej tak trudna, że zaczyna rzutować na jej relacje z niczego dotąd nieświadomym mężem i ich własnymi córeczkami. To obraz mocny, dość naturalistyczny, przejmujący i bardzo intymny w tym, jak przygląda się bohaterom – kamera prowadzona z ręki i ziarnistość obrazu chwilami mogą przywodzić na myśl rodzinne nagrania robione domowym sprzętem. Film Pernilli August w zniuansowany i wnikliwy sposób portretuje emocjonalne splątanie dziecka dorastającego w patologicznych warunkach: wstyd, strach, złość, bezradność, poczucie winy, poczucie odpowiedzialności i konieczność przedwczesnego dorośnięcia, żal, ale przecież i miłość do rodziców, którzy tak bardzo nie stanęli na wysokości zadania. Ból, który bohaterka tłumiła w sobie przez lata, teraz przelewa się przez nią jak wezbrana fala, wreszcie ma szansę zostać wypowiedziany i zaadresowany w ostatnich chwilach życia matki. Jest to film, który może złamać wam serce i wydobyć z was szloch – ale zdecydowanie wart jest obejrzenia! We wspaniale zagranej głównej roli Noomi Rapace. Film dostępny jest do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Netflix.
Odkrywanie kobiecości: Kluseczka (Dumplin’), reż. Anne Fletcher, 2018
W filmie Anne Fletcher matkę i córkę poróżniła cielesność i stosunek do niej. Matka w młodości wygrała lokalny konkurs piękności i do dziś jest to jej największe życiowe osiągnięcie – wciąż nim żyje, wciąż usiłuje utrzymać młodzieńczą formę, a pomoc w organizacji kolejnych edycji konkursu uważa za swoją misję. Córka z kolei wyraźnie odbiega od kanonu piękna lansowanego w tego typu konkursach, a jej otyłość staje się obiektem nie tylko komentarzy osób postronnych, ale i bardzo specyficznego zaniepokojenia ze strony jej własnej matki, trochę jakby podszytego nutą krytyki i rozczarowania, co zdecydowanie nie pomaga dziewczynie w budowaniu zdrowej samooceny. W przypływie buntu nastolatka postanawia wbrew wszystkiemu wziąć udział w konkursie piękności, obnażyć jego dyskryminacyjną formułę i zrobić na złość matce, „bezczeszcząc” jej święte miejsce swoim większym niż przewidują wyśrubowane normy ciałem. Paradoksalnie ta wycieczka do gloryfikującego szczupłość świata konkursów miss uczy dziewczynę lepszej relacji z ciałem, lubienia siebie taką, jaka jest, i dostrzegania w sobie piękna – a jej matce pozwala na nowo spojrzeć na córkę i dostrzec w niej wspaniałą młodą kobietę, a nie tylko obiekt zatroskania. Zabawny, inspirujący, pełen dziewczyńskiej energii i bogato ilustrowany piosenkami Dolly Parton film wzrusza, podnosi na duchu i zachęca do spojrzenia na samą siebie z większą czułością. W głównych rolach Danielle Macdonald i Jennifer Aniston. Film do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Netlfix.
Dorastanie w cieniu krytyki: Prawdziwe kobiety są zaokrąglone (Real women have curves), reż. Patricia Cardoso, 2002
Czasami w nawiązaniu głębokiej relacji między matką i córką przeszkadza brak podstawowej akceptacji dziecka jako odrębnej osoby, która może mieć własne przekonania i plany na życie. Właśnie to spotyka bohaterkę filmu Patricii Cardoso, 18-latkę pochodzącą z bardzo tradycyjnej rodziny meksykańskich imigrantów. Dziewczyna jest zdolną uczennicą i chce iść na studia, czego jednak jej matka nie jest w stanie zaakceptować. Ona ma inny plan na życie córki: szybko wydać ją za mąż, dorobić się wnuków i utrzymywać całą rodzinę jak najbliżej siebie. W relacji tych dwóch kobiet rozgrywa się równolegle kilka różnych konfliktów: spór o przyszłość dziewczyny i o jej niechęć do wpasowania się w staroświecko rozumiane role kobiece, konflikt pokoleń i kultur, w którym matka żyje wciąż zasadami swojego starego kraju, a córka nasiąknęła już amerykańskimi wartościami. Nad wszystkim tym unosi się jak cień także trudny charakter matki, która na każdym kroku córkę krytykuje, gra ofiarę, manipuluje nią przy pomocy poczucia winy, a jej ulubionymi słowami są „poświęcenie” i „niewdzięcznica”. Choć z dzisiejszego punktu widzenia można postać matki interpretować bardzo surowo jako kogoś stosującego przemoc psychiczną, Patricia Cardoso nie ustawia jej całkowicie w roli czarnego charakteru, a raczej subtelnie naprowadza nas na zrozumienie jej punktu widzenia i troski często wyrażanej w bardzo niefortunny, nieakceptowalny wręcz sposób. Reżyserka daje obu bohaterkom momenty, w których już niemal mogłyby się porozumieć i do siebie zbliżyć… ale ten wzajemny wysiłek nigdy nie zostaje wykonany do końca. To film o szukaniu własnej drogi wbrew narzuconym oczekiwaniom, ale i o konieczności wypuszczenia dorastających dzieci dzieci w świat, nawet kiedy jest to bardzo trudne. W głównej roli America Ferrera. Film dostępny jest do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie HBO MAX.
Matka przeciwko światu: Modlitwa o lepsze dni (Noche de Fuego), reż. Tatiana Huezo, 2021
Bycie matką to wyzwanie nawet w zupełnie normalnych warunkach – ale w świecie postawionym na głowie, w którym w każdej chwili można paść ofiarą przemocy, to zadanie o zupełnie innym poziomie trudności. Tak jak w meksykańskim filmie Tatiany Huezo na podstawie powieści Jennifer Clement Prayers for the Stolen – który przygląda się dorastaniu w ubogiej wiosce pod panowaniem narkotykowego kartelu, z którym władze państwowe niewiele są w stanie zrobić. Jak zapewnić córce bezpieczeństwo w miejscu, w którym w każdej chwili jest narażona na śmierć, przemoc lub porwanie? Jak dać dziecku w miarę normalne dzieciństwo, kiedy jednocześnie trzeba je uczyć strategii przetrwania w obliczu nieustannego zagrożenia? Jak ochronić córkę, kiedy z każdym rokiem dojrzewania coraz trudniej ukryć ją przed wzrokiem handlarzy ludźmi? Życie w cieniu mafii i narkotykowego biznesu odciska swoje piętno na dorastającej Anie i jej przyjaciółkach, ale jeszcze bardziej ciąży ich matkom uwięzionym w sytuacji, z której bardzo trudno się wyrwać, i każdego dnia stającym na głowie, by przetrwać i jakimś sposobem ochronić dzieci. Ten jednocześnie przytłaczający, ale i piękny film zestawia ze sobą niewinność dzieciństwa i koszmar dorosłości. Reżyserka mająca doświadczenie w kręceniu dokumentów przenosi trochę tej wrażliwości do swojego fabularnego filmu, który także za sprawą niespiesznie prowadzonej akcji, pięknych zdjęć, podkreślających intymność scen i świetnie zagranych ról emanuje z ekranu prawdziwością, niemal naturalizmem. Jeśli lubicie kino nieco festiwalowe w swojej stylistyce, może to być coś dla was! W głównych rolach Marya Membreño i Mayra Batalla. Film dostępny jest do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Netflix.
To nie rola dla każdego: Córka (The Lost Daughter), reż. Maggie Gyllenhaal, 2021
Nie każda kobieta doskonale odnajduje się w roli matki… Reżyserski debiut Maggie Gyllenhaal bierze na warsztat powieść Eleny Ferrante i przygląda się kobiecie, która z perspektywy czasu spogląda na swoją młodość, relacje z córkami i decyzje życiowe, jakie podjęła. Film rozgrywa się na dwóch płaszczyznach czasowych. Z jednej strony towarzyszymy dojrzałej już bohaterce na wakacjach, gdzie odpoczywa i spaceruje po plaży, ale i jednocześnie wykształca swego rodzaju obsesję na punkcie świeżo poznanej młodej matki, która ma trudności z odnalezieniem się w tej roli i skrycie pragnie innego życia. Z drugiej strony za sprawą tego spotkania główna bohaterka wraca myślami do przeszłości i wspomina swoje własne poczucie uwięzienia w przytłaczającym ją rodzinnym życiu – i konieczność dokonywania trudnych i nieoczywistych wyborów pomiędzy porywami serca i pasjonującą karierą akademicką a poczuciem obowiązku i społecznymi oczekiwaniami, że będzie nienagannie pełnić role żony i matki. Córka wnikliwie przygląda się emocjom i motywacjom bohaterki i nie patrzy na nią oceniająco ani przez pryzmat stereotypowych oczekiwań wobec kobiet i tego, co uważa się za ich „naturalne powołanie”. Pozwala jej być sobą i nas też zachęca do tego, by bohaterki nie oceniać, a spróbować zrozumieć jej punkt widzenia. Częściowo rozgrywający się na rajskich plażach, a częściowo w ciasnym mieszkaniu pełnym dziecięcego płaczu film ze względu na swoją konstrukcję i bardzo sprawne operowanie tajemnicą ogląda się jak rasowy thriller – nawet jeśli poruszane przez niego tematy nie są spektakularne, za to zwracają uwagę na codzienne, kameralne, ciche dramaty i dalekosiężne konsekwencje życiowych wyborów. W kluczowych rolach Olivia Colman, Jessie Buckley i Dakota Johnson. Film dostępny jest do wypożyczenia na platformach Cineman i Player.
To tyle na dzisiaj! Bierzcie, oglądajcie i razem ze mną poznawajcie twórczość wspaniałych reżyserek!
Przegląd Kobiecego Kina powróci w przyszłym miesiącu – zostańcie ze mną, a jeśli nie chcecie przegapić kolejnego odcinka, zaobserwujcie mnie na Instagramie albo Facebooku. Wszystkie poprzednie odcinki PKK, a wśród nich między innymi horrory, filmy sportowe i kino drogi, znajdziecie pod tym linkiem.
Informacje o dostępie do wyżej wymienionych filmów na wskazanych platformach są aktualne na dzień: 21 maja 2023 r.
