Marzec jest na świecie obchodzony jako Miesiąc Historii Kobiet – i taki też będzie motyw przewodni marcowego odcinka Przeglądu Kobiecego Kina, czyli cyklu, w którym polecam filmy kręcone przez kobiety. Wybrałam dla was 10 bardzo różnorodnych filmów, wśród których znalazło się miejsce dla opowieści o pionierkach w swoich dziedzinach, o postaciach i tematach niesłusznie zapomnianych przez historię i wreszcie o zdeterminowanych kobietach, które własnym życiem zmieniają historię i rzeczywistość wokół siebie, domagając się praw dla kobiet na arenie krajowej lub na lokalną skalę poszerzając ich możliwości i sferę wolności. Od dokumentów przez biografie po kino wojenne i sportowe – ten zestaw filmów przybliży wam niezwykłe postaci i newralgiczne momenty tego, co nazywamy Historią Kobiet.
Mistrzynie literatury: To walk invisible, reż. Sally Wainwright, 2016
Choć ich prace dziś uważane są za klasykę i za jedne z najwybitniejszych tekstów w języku angielskim, a na dodatek po latach wciąż przyciągają rzesze czytelników, pierwsze kroki sióstr Brontë w literackim świecie nie należały do najłatwiejszych. W swoim filmie Sally Wainwright przygląda się temu fragmentowi ich życia, gdy poważnie zaczynają myśleć o publikacji swoich wierszy i powieści – nie tyle dla sławy i uznania, co w pewnym sensie z finansowej konieczności. Zaglądamy tu do ich domu, w którym się nie przelewa, ojciec jest już stary, a brat zmaga się z uzależnieniami, wywołuje awantury, wpada w długi i w żadnej pracy nie utrzymuje się zbyt długo. One same z kolei nie mają zbyt wielu perspektyw – w tamtym czasie i swojej klasie społecznej mogą pokładać nadzieje w opiece krewnych, zamążpójściu albo pracy guwernantki… i właściwie to tyle. Tak się jednak składa, że wszystkie trzy mają literacki talent, piszą i snują opowieści od dziecka – i postanawiają to wykorzystać, by poprawić swoją sytuację materialną i zabezpieczyć się na przyszłość. Pod męskimi pseudonimami zaczynają więc rozsyłać swoje teksty do kolejnych wydawców. To walk invisible to z jednej strony opowieść o relacji pomiędzy siostrami i ich niełatwym, naznaczonym stratą i dramatami osobistym życiu, owianym tajemnicą, a tu przez reżyserkę sprowadzonym do dość prozaicznej codzienności – a z drugiej to także zapis tego, jak to było być pisarką w XIX wieku i z jakimi obawami mierzyły się siostry, ukrywając się za pseudonimami. W głównych rolach Finn Atkins, Chloe Pirrie i Charlie Murphy. Film dostępny do wypożyczenia na platformie Apple TV+ (bez polskich napisów).
Armia kobiet: Królowa wojownik (Woman King), reż. Gina Prince-Bythewood, 2022
W naszej kulturze zwykliśmy myśleć, że wojna jest domeną mężczyzn – ale jak pokazuje ten inspirowany prawdziwą historią film, to nie zawsze i nie wszędzie była prawda. Osadzony w początkach XIX wieku i w czasach intensywnego handlu niewolnikami film zabiera nas do zachodnioafrykańskiego Królestwa Dahomeju i jego złożonej wyłącznie z kobiet elitarnej armii Agodije. Pod wodzą młodego króla Dahomej musi stawić czoło wrogiemu sąsiedniemu imperium oraz jednocześnie białemu człowiekowi, który coraz bardziej wpływa na lokalną sytuację i pokazuje swoją chęć wyzysku. Kluczową rolę w obronie państwa i odparciu zakusów kolonizatorów mają odegrać żołnierki z Agodije. Podążając za młodą nowicjuszką, przyglądamy się szkoleniu wojowniczek, ich codziennemu życiu, osobistym historiom i bitwom, jakie przyjdzie im stoczyć w obronie królestwa, wolności, sióstr z oddziału i własnej godności. Ten film przybliża nam zapomniany fragment historii nie tylko kobiet, ale i afrykańskiego kontynentu. Gina Prince-Bythewood solidnie odrobiła lekcję historii Dahomeju i dość rzetelnie rozrysowuje ówczesną sytuację w regionie, łącznie z tym, że część lokalnych przywódców sama była aktywnie zaangażowana w handel ludźmi – ale jednocześnie pozwala sobie na pewną inwencję twórczą, zwłaszcza w odniesieniu do postaci króla Dahomeju. Władca zostaje tu pokazany w znacznie lepszym świetle, niż zapamiętała go historia – ale dzięki temu reżyserka mogła pokazać czynny i zbrojny opór Afrykańczyków przeciwko kolonizacji i niewolnictwu, o którym często zapominamy, a który miał przecież miejsce w różnych miejscach na kontynencie, choć niekoniecznie akurat na tym dworze i za panowania króla Ghezo. W filmie zlewają się więc różne motywy z tamtych czasów i okolic, odzwierciedlające różne oblicza i postawy oraz złożoność tematu – ale dzięki tej fuzji opowieść, którą otrzymujemy, nabiera epickiego charakteru i staje się prawdziwie inspirująca, a może nawet nabiera rysów swego rodzaju próby rozliczenia się z tematem. W rolach niesamowitych i utalentowanych wojowniczek między innymi Viola Davis, Thuso Mbedu, Lashana Lynch i Sheila Atim. Film dostępny do obejrzenia w ramach abonamentu na platformach Prime Video i HBO MAX oraz do wypożyczenia na Premiery Canal+, Apple TV+ i Player.
Anonimowe bohaterki: Sufrażystka (Suffragette), reż. Sarah Gavron, 2015
Film Sarah Gavron to swego rodzaju hołd dla całych rzesz kobiet, których nazwiska często nie zapisały się na kartach historii, a które z ogromnym poświęceniem walczyły o prawa wyborcze i zmiany społeczne. Sufrażystka skupia się na grupie robotnic z londyńskiej pralni zainspirowanych działalnością Emmeline Pankhurst, przychodzących na jej wiece, na protesty i domagających się swoich praw mimo tego, że często groziły im za to ośmieszenie, przemoc, ostracyzm, więzienie czy wydalenie z pracy albo rozpad rodziny i utrata dzieci. Wśród bohaterek mieszają się postaci fikcyjne, historyczne i luźno inspirowane realnymi bojowniczkami o prawa kobiet – a reżyserka na ich przykładzie pokazuje, że praw wyborczych nikt kobietom nie dał w prezencie, że ich zdobycie wymagało walki, a nierzadko i ogromnych osobistych poświęceń, zwłaszcza w przypadku sufrażystek z niższych warstw społecznych, nad którymi ochronnego parasola nie roztaczały rodzinne majątki ani koneksje. W głównej roli Carey Mulligan, a na ekranie także między innymi Helena Bonham Carter, Anne-Marie Duff i Meryl Streep w epizodycznej roli Emmeline Pankhurst. Film do obejrzenia w ramach abonamentu na platformach HBO MAX i SkyShowtime, a także do wypożyczenia na Apple TV+.
Nierówna walka o równe prawa: Niezłomne (Iron Jawed Angels), reż. Katja von Garnier, 2004
Przenieśmy się teraz za ocean, gdzie w początkach XX wieku o prawo wyborcze dla kobiet walczą Alice Paul, Lucy Burns i skupione wokół nich kobiety należące do Narodowej Partii Kobiet. To właśnie Alice Paul jest główną bohaterką biograficznego filmu Katji von Garnier, który dość dobitnie pokazuje, jak długą i trudną przeprawą było wywalczenie sobie przez kobiety praw wyborczych na gruncie amerykańskim. Dziesięciolecia kulturalnego lobbowania na salonach i apelowania do polityków nie przynoszą skutków, a środowisko sufrażystek jest podzielone, bo część działaczek domaga się podjęcia bardziej zdecydowanych kroków. I tu na scenę wkracza Alice Paul, odważnie organizująca protesty i pikiety, inspirującą kobiety różnych klas i środowisk do podejmowania osobistych poświęceń i narażania się na pobicia i aresztowania w służbie słusznej sprawie. Film Katji von Garnier z braku miejsca może nieco pobieżnie, ale stara się szeroko zarysować kontekst i różnice zdań wewnątrz organizacji sufrażystek, pokazać kobiety z różnych środowisk i w różnych życiowych sytuacjach. Chwilami reżyserka nieco uwspółcześnia zachowanie i postawy swoich bohaterek i nie jestem pewna, czy bardziej to filmowi służy, czy wybija widza z rytmu… Ale to niewielka rysa na obrazie, który właściwie nawet nie potrzebuje uwspółcześniania, bo metody walki kobiet o podstawowe prawa i tępy opór władzy niewiele się przez ostatnie sto lat zmieniły (choć dziś nie musimy już walczyć przynajmniej o prawo głosu) – a niektóre sceny mogą przywodzić na myśl obrazy, jakie jeszcze całkiem niedawno oglądaliśmy w mediach. W głównej roli Hilary Swank, a na ekranie także między innymi Frances O’Connor, Molly Parker i Vera Farmiga. Film dostępny do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie HBO MAX.
Walka Polek: Siłaczki, reż. Marta Dzido i Piotr Śliwowski, 2018
Na gruncie polskim dążenie do pełni praw wyborczych dla kobiet i ich emancypacji rozgrywało się w szczególnym kontekście – w warunkach Polski pod zaborami, w której najważniejszą walką jest ta o niepodległość państwa i narodu. Jak pokazuje ten dokument Marty Dzido i Piotra Śliwowskiego, było to jednocześnie i utrudnienie (bo działaczki wciąż słyszały, że ważniejsza jest wolna Polska i nie czas na te kobiece bzdury), i swego rodzaju szansa (bo budowanie nowej Polski mogło sprzyjać urządzaniu jej od początku z uwzględnieniem kobiet jako obywatelek). W pracach polskich emancypantek często więc narracja dotycząca praw kobiet miesza się z tą narodowowyzwoleńczą, splatając je w coś nierozerwalnego i pokazując kobiety jako siłę, która ma pomóc w stworzeniu nowej, lepszej dzięki ich wysiłkom Polski. Siłaczki to dokument skoncentrowany na najważniejszych działaczkach tamtych czasów, od Narcyzy Żmichowskiej przez Kazimierę Bujwidową po Marię Dulębiankę i całe zastępy innych ważnych postaci – i często mówiący do nas ich własnymi słowami. Tradycyjna forma dokumentu z gadającymi głowami ekspertek i ekspertów jest tu przetykana scenami z udziałem aktorek wcielających się w kluczowe bohaterki oraz w kobiety zebrane na wiecach czy spotkaniach dyskusyjnych. I chociaż nie zawsze są to role godne Oscara, ten zabieg dodaje filmowi dynamizmu, niekiedy rysuje też nieuniknione paralele między historią a współczesnością, odnosząc się do dyskusji i protestów, jakie w ostatnich latach przetoczyły się przez Polskę. To ważny filmowy portret kobiet, które pięknie zapisały się w historii naszego kraju i polskiej myśli feministycznej – nawet jeśli współcześnie nie zawsze o nich pamiętamy. Na ekranie między innymi Maria Seweryn, Marta Ojrzyńska i Klara Bielawka. Film dostępny jest do obejrzenia na platformie dafilms.pl
Na fali wkurzenia: She’s beautiful when she’s angry, reż. Mary Dore, 2014
Walka o prawa kobiet nigdy nie była łatwa, ani za czasów sufrażystek, ani później. Bardzo wymownie pokazuje to film dokumentalny Mary Dore, w którym reżyserka przygląda się amerykańskim aktywistkom z lat 60. i 70., ich postulatom, sposobom działania i oporowi, z jakim musiały się mierzyć w społeczeństwie. A opór stawiany był nie tylko przez konserwatywne środowiska – nawet postępowi czy wręcz lewicowi aktywiści walczący o sprawiedliwość społeczną na frontach biedy, pacyfizmu, dyskryminacji rasowej czy praw gejów „kwestie kobiece” spychali na margines albo w ogóle nie chcieli o nich słuchać i zbywali je jako fanaberie. To mocny dokument, który pokazuje, na ilu różnych poziomach odbywa się walka o prawa kobiet, że to nie tylko uliczne protesty i lobbowanie za zmianami w prawie, ale nieustająca, mozolna praca u podstaw, edukowanie, podważanie uprzedzeń, zbijanie ciągle tych samych argumentów, niezliczone rozmowy jeden na jeden. Mary Dore i jej bohaterki pokazują nam, ile udało się osiągnąć przez ostatnie pół wieku, ale też dość boleśnie konfrontują z tym, ile wciąż zostało do zrobienia i w ilu miejscach wciąż stoimy w miejscu albo wręcz się cofamy. To dokument, który was wkurzy i sfrustruje – ale może i dzięki temu zainspiruje do działania! Ku mojemu zaskoczeniu film zniknął z Netflixa, na którym kiedyś był dostępny – ale jeśli tylko znowu gdzieś wypłynie, polecam obejrzeć!
Pionierki baseballu: Ich własna liga (A League of Their Own), reż. Penny Marshall, 1992
Historia kobiet to także historia tych, które przecierały szlaki w różnych, wcześniej zdominowanych przez mężczyzn dziedzinach życia. Tak jak bohaterki klasycznego filmu Penny Marshall o powstaniu krajowej kobiecej ligi baseballu w Stanach Zjednoczonych. Trzeba było wojny światowej, przerwania męskich rozgrywek i groźby, że zanim chłopcy wrócą z frontu, baseballowy biznes upadnie, by decydenci odważyli się zainwestować w kobiece drużyny i wpuścić zawodniczki na ważne stadiony. A one doskonale wykorzystały swój moment – i to pomimo tego, że oprócz dowożenia wyników na boisku musiały się też przejmować społeczeństwem nieustannie próbującym je „dla równowagi” upupiać i redukować do wizerunku uroczych laleczek z radością parzących mężczyznom kawę. To na tym tle dziejowym śledzimy losy dwóch sióstr z prowincji, które dostają się do pierwszych drużyn, zapisują na kartach historii i na dobre przecierają szlaki kolejnym pokoleniom zawodniczek. Ten zabawny, ciepły film podnosi na duchu, ale i potrafi dobitnie podsumować pewne społeczne postawy wobec kobiet. Na ekranie między innymi Geena Davis, Lori Petty, Madonna i Tom Hanks. Film dostępny do wypożyczenia na platformach Apple TV+, Prime Video i Premiery Canal+.
Wojenne bohaterki: Kobiety szpiedzy (A Call to Spy), reż. Lydia Dean Pilcher, 2019
Podczas drugiej wojny światowej otworzyły się dla kobiet możliwości podjęcia pracy nie tylko w cywilu pod nieobecność mężczyzn – ale i w samym centrum wojennych działań. Desperackie czasy wymagają desperackich działań – i tak brytyjski wywiad zdecydował się włączyć kobiety w szeregi swoich szpiegów i wysyłać je do Francji, by tam zdobywały informacje, organizowały ruch oporu i uprawiały sabotaż. Oparty na prawdziwych historiach film Lydii Dean Pilcher śledzi losy trzech takich kobiet – dwóch agentek działających w terenie i koordynatorki nadzorującej projekt z Londynu. Amerykanka z drewnianą nogą, której nie chciano dopuścić do służby w dyplomacji USA, pacyfistycznie nastawiona do świata potomkini dawnego indyjskiego króla specjalizująca się w radiotelegrafii i urodzona w Rumunii Żydówka, która emigrowała do Wielkiej Brytanii krótko przed wojną i wciąż musi walczyć o przyznanie obywatelstwa, wydają się zupełnie nieprawdopodobnym zestawem postaci jak na tego rodzaju film – a jednak wszystkie trzy były rzeczywistymi agentkami, które dołożyły swoją cegiełkę do walki z wrogiem. Ten sprawnie poprowadzony film z wyrazistymi bohaterkami rzuca trochę światła na nieco zapomniane postaci – i może zainspirować do dalszego zgłębiania ich losów! W rolach głównych Sarah Megan Thomas, Radhika Apte i Stana Katic. Film dostępny do wypożyczenia na platformie Apple TV+ (w wersji oryginalnej lub z polskim dubbingiem).
Sieć pomocowa: Kryptonim Jane (The Janes), reż. Emma Pildes i Tia Lessin, 2022
Tam, gdzie idzie o życie, zdrowie i niechciane ciąże, kobiety pomagają sobie od zawsze – niezależnie od tego, jak restrykcyjne prawo rzuca im kłody pod nogi. Ten film dokumentalny to opowieść o jednej z najbardziej znanych organizacji pomocowych: działającej pod kryptonimem Jane grupie kobiet, które na przełomie lat 60. i 70. pomagały mieszkankom Chicago w dostępie do taniej i bezpiecznej, choć wciąż nielegalnej aborcji. W czasach, kiedy za pomoc w aborcji można było trafić do więzienia na długie lata, a nawet i resztę życia, ta grupa młodych aktywistek nie wahała się podjąć osobistego ryzyka i nieść pomoc zdesperowanym kobietom potrzebującym zabiegu. Z rozmów, jakie reżyserki przeprowadziły z członkiniami organizacji, wyłania się obraz mrocznych czasów, w których prawo nie stało po stronie kobiet, dostęp do antykoncepcji był drastycznie utrudniony, a każdego dnia kobiety umierały lub trafiały do szpitala z powikłaniami po nieudanych zabiegach pokątnie przeprowadzanych w podziemiu. W przeciwieństwie do prawodawców, członkinie Jane doskonale rozumiały, że kobiety w niechcianych ciążach robiły, robią i będą robić aborcje, nie zważając na wszystko – i postawiły sobie za punkt honoru, by dla choć części z nich uczynić to doświadczenie możliwie osiągalnym, ludzkim i godnym. Zapał kobiet takich jak bohaterki tego dokumentu, ich solidarność i empatia były i są światełkiem w tunelu, nie tylko w czasach, o których opowiada film, ale i dziś, kiedy w różnych miejscach na świecie prawo do aborcji wciąż jest kontestowane. Ten poruszający film dokumentalny dostępny jest do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie HBO MAX.
Codzienne zmienianie świata: Okresowa rewolucja (Period. End of sentence), reż. Rayka Zehtabchi, 2018
Ten krótkometrażowy dokument nagrodzony kilka lata temu Oscarem przypomina nam, że to, co na zachodzie (i w okolicach klasy średniej) wydaje nam się absolutną normą i oczywistością, w niektórych częściach świata i klasach społecznych wciąż może stanowić rewolucję usprawniającą życie. Coś tak dla nas zwyczajnego jak podpaska może diametralnie zmienić czyjeś życie, umożliwić wychodzenie z domu, kontynuowanie edukacji czy podjęcie pracy zawodowej. Reżyserka zabiera nas tu do indyjskiej wioski, w której grupa przedsiębiorczych kobiet wytwarza tanie podpaski i rozprowadza je po okolicy, walcząc tym samym z ubóstwem menstrualnym i edukując wykluczone społecznie mieszkanki najbiedniejszych rejonów. To opowieść o kobietach żyjących w świecie, w którym miesiączka jest nie tylko tabu, ale i stygmą wykluczającą z życia, kiedy niedostępność środków higienicznych uniemożliwia chodzenie do szkoły. W takich warunkach podpaski stają się symbolem wyzwolenia – nie tylko dla tych dziewcząt i kobiet, które zaczynają z nich korzystać, ale i dla tych, które pracują przy ich wytwarzaniu, nierzadko po raz pierwszy w życiu zarabiając własne pieniądze i własnymi siłami wydobywając siebie i swoje rodziny z biedy. To niesamowity dokument, który opowiadając o frustrujących barierach i społecznych uprzedzeniach, jednocześnie niesie ze sobą masę pozytywnej energii i inspiracji. Film dostępny jest do obejrzenia w ramach abonamentu na platformie Netflix.
Bierzcie, oglądajcie i razem ze mną poznawajcie zapomniane fragmenty historii! Przegląd Kobiecego Kina powróci w przyszłym miesiącu – zostańcie ze mną, a jeśli nie chcecie przegapić kolejnego odcinka, zaobserwujcie mnie na Instagramie albo Facebooku. Wszystkie poprzednie odcinki PKK, a wśród nich między innymi westerny, kino postapokaliptyczne oraz opowieści o postaciach, które mnie inspirują, znajdziecie pod tym linkiem.
Informacje o dostępie do wyżej wymienionych filmów na wskazanych platformach są aktualne na dzień: 23 marca 2024 r.
Przegląd Kobiecego Kina powstaje dzięki wsparciu Czytelniczek i Czytelników – pomóż mi w tworzeniu kolejnych odcinków, dorzucając parę groszy do budżetu na wypożyczanie filmów! Niezobowiązującej, jednorazowej wpłaty o dowolnej wysokości możesz dokonać, stawiając mi wirtualną kawę na platformie buycoffee.to:
