Raj utracony: „Lepiej być władcą w Piekle niż sługą w Niebiosach”

by Mila

Seria Arcydzieła Literatury Światowej wydana przez Zieloną Sowę proponuje czytelnikowi największe powstałe na przestrzeni wieków dzieła w wygodnej i atrakcyjnej wizualnie formie. W ramach wspomnianej serii nie mogło rzecz jasna zabraknąć Raju utraconego Johna Miltona.

raj utracony

Raj utracony to wydany po raz pierwszy w 1667 roku poemat podejmujący tematykę stworzenia świata, początków dobra i zła oraz powstania i upadku człowieka. Milton rozpoczyna dzieło swego życia od opisu upadku Szatana i jego legionów, następnie snuje swoją własną wizję odwiecznej walki dobra ze złem, powołania do życia świata i pierwszych ludzi, kończy zaś poemat sceną wygnania Adama i Ewy z Raju, którą poprzedzają jednak zesłane Adamowi wizje przyszłości sięgające aż do czasów Chrystusa, a nawet jeszcze dalej – przypuszczalnie aż do epoki współczesnej autorowi.

Poemat składa się z 12 ksiąg napisanych rytmicznym i melodyjnym białym wierszem. Nie ma w nim żadnych rymów, Milton uważał je bowiem za zbędny i nadużywany ornament poezji. Każdą księgę poprzedza krótkie streszczenie zawartych w niej wątków – dodane do utworu już w 1674 roku przy okazji drugiego wydania – co znacznie ułatwia lekturę i pozwala sprawniej orientować się w przebiegu akcji oraz umożliwia swobodne podziwianie kunsztu literackiego Miltona oraz jego niezwykłej, bardzo obszernej i wszechstronnej wiedzy o świecie – nie tylko tym jemu współczesnym, ale także o dziedzictwie kulturowym i ideowym poprzednich epok.

Raj utracony pełen jest bowiem nawiązań i odniesień mitologicznych, biblijnych, historycznych, geograficznych, filozoficznych i literackich. Na każdym kroku ujawnia ogromne bogactwo wiedzy Miltona, tworząc przy tym specyficzny, bardzo dla autora charakterystyczny styl – synkretyzm najróżniejszych kultur, wątków pochodzących z różnych religii oraz oddalonych od siebie w czasie wydarzeń. Pisząc o początkach świata, Milton używa sobie współczesnej wiedzy geograficzno-politycznej, a w rozbudowanych porównaniach i metaforach niejednokrotnie odwołuje się do historycznych zdarzeń i biblijnych wątków mających nastąpić dopiero długo, długo po stworzeniu pierwszego człowieka. Ten ciekawy zabieg wywołuje pewnego rodzaju wrażenie bezczasowości, zawieszenia w czasie i przestrzeni, trochę może obok bieżących wydarzeń, a może jednocześnie we wszystkich miejscach i momentach wszechświata – jakby czytelnikowi dane było przez chwilę patrzeć na świat oczami nieskończonego Boga, obecnego zawsze i wszędzie, wiedzącego wszystko.

Niezwykle dużo jest także w Raju utraconym odniesień do mitologii, głównie greckiej i rzymskiej, które niejako zlewają się Miltonowi w jedną całość, ale także do bóstw czczonych w najdalszych zakątkach świata. Część z nich służy jako elementy porównań i metafor, część natomiast ukrywa się pod postaciami i imionami istot duchowych zamieszkujących niebiosa czy piekło. Narodzona z głowy Szatana córka – personifikacja Grzechu – swoim przyjściem na świat przypomina Atenę, archaniołowie skrzydłami u stóp nawiązują do Hermesa, ba, nawet Syn Boży w bój z wojskami Szatana wyrusza na ognistym rydwanie i miota zeusowe pioruny. Wszystko to rozgrywa się zaś w otoczeniu upstrzonym wprost atrybutami mitologicznymi.

Opowiadając o dziejach powstania dobra i zła, Milton w oczywisty sposób moralizuje i wydaje przejrzyste, jednoznaczne sądy. Z drugiej strony jednak, nie traktuje złych bohaterów po macoszemu, wręcz przeciwnie – stara się wiernie oddać ich motywy, myśli, wątpliwości, dokumentuje i analizuje przyczyny i skutki ich postępowania, próbuje zrozumieć wybory i los Szatana i jego zastępów. Wykreowany przez Miltona Szatan jest zresztą dość szczególny. Bardziej niż istotą z gruntu złą jest bowiem buntownikiem, cierpiącym indywidualistą, którego losy naznaczone zostały przez popełnione w przeszłości błędy. Jako taki, miltonowski Szatan uważany jest za wczesnego przodka bohatera bajronicznego, jego postać wywarła ogromny wpływ na całą romantyczną literaturę angielską.

Z pewnością warto po Raj utracony sięgnąć, choćby dlatego, że w taki czy inny sposób miltonowskie koncepcje i idee obecne są w wielu późniejszych dziełach kultury. Sam poemat Miltona jest także tekstem o niezwykłej wartości, poruszającym, pobudzającym do rozmyślań o naturze dobra i zła, będąc równocześnie popisem zadziwiającego kunsztu literackiego i wszechstronnej wiedzy autora. Dla każdego ambitnego czytelnika to pozycja szczególnie zalecana, jeśli nie wręcz obowiązkowa.

Za egzemplarz dziękuję wydawnictwu

Przeczytaj także:

Skomentuj

Ta strona wykorzystuje pliki COOKIES zgodnie z ustawieniami Twojej przeglądarki. Dowiedz się więcej.

The cookie settings on this website are set to "allow cookies" to give you the best browsing experience possible. If you continue to use this website without changing your cookie settings or you click "Accept" below then you are consenting to this.

Close